Komander Canor

BAYAT ti panagtugtugawko iti bangkito, mapapaisemak iti nalagipko nga estoria. Diak ketdin malagip pay no asino ti nakaestoria kaniak iti nabasana kano iti Bannawag a pakasaritaan ti maysa a baro a nangasawa iti Hawayana nga impagarupna a mabalinen a mapan itulag iti puneraria, ngem isuna ketdin immun-una a namusikuan!
Idi estoriaek daytoy ken ni Komander Canor, "Demet!" kunana met. Sa impasarunona: "Never enter an unfamiliar territory," a kasla ketdin isuna ti nakabasa.
Pagsasao ni Komander Canor dayta. Iti panagawatko, pulos a dika sumrek iti banag a dimo kapkapnekan. Ket no saan? "You will suffer the rest of your life!" kunana a mangpatibong ti bosesna sa agbannikes a kunam no addan iti sango ti maysa a bunggoy dagiti agngayangay nga agbalin a soldado.
Patiek ti kunana. Napaneknekanen ni Komander Canor dayta.
Adu met a tawen ti baet da Komander Canor ken Susie a baketna. Saan a ni Komander Canor ti ubing. Isuna ti lakay. Singkuentay kuatrona idi makalagip nga agsimpa. Dandanin agretiro iti serbisio. Disisais met ti nangukod kenkuana a nagpaaltar.
Asinon sa ket ti pangimuesmuestraak iti asawana itayen? Saan met ngarud a ni Anne Curtis ta nalidlidem ti kudilna. Ngem diak maitured a kitaen iti mabayag dagiti bibigna nga agar-arimasa ken dagiti matana a kasla kankanayon a mapurpurar ta agdisnudo a maukarkar dagiti turnilio dagiti tumengko no maliwayak nga akkalen dagiti matak no kasta a lumabas iti arubayanmi. Natayag met ta dandani agpatas dagiti abagada ken Komander Canor a lumsot la ketdi iti PMA no isu koma ti nasumokna a sinerkan a saan ketdi a nagin-iindienir nupay adda kapkapuy ti utekna nga agsumar.
Nagbiddutka no kunam a baknang ni Komander Canor. Ti dagana a sangkabassit ti kakaisuna a pakakitkitaanna iti panagabrodna idi nagretiro soldado. Nalaing ngamin iti logistics. Ket dayta met laeng ti trabahona idi idiay Abu Dhabi. Nagaget ket mabalinko ti makipinnusta, saanto a pulos a manglangan a mangan ti kabbalayna.
Ilokano a demmang. Nicanor Bangloy ti naganna. Birngasna ti Komander Canor. Isu ngamin ti Grand Knight Commander ti KUS-Tabunay Chapter.
Saan met nga isu ti naguapo. Kaaduan ti langana. Ti laeng pilawek, kargetna nga ikuyog ti asawana iti kada papananna. Matakuatan la ket ngarud ti kinapudno no agabayda.
Kasano met a lalaingnan a nakaasawa iti napintas, kunam?
Saanna a dineppelan. Saanna met a pinilit.
"Abilidad! Abilidad, ‘demet!" kunana no isu ti pagdamagam. "Adda kad’ pay diak ammo ket nangrugiak a private sa nagbalinak a koronel, lokdit!" Kontodo tudo pay iti pispisna, a. Sa iridisna pay dayta paraipus ti saona a naadalna ngata idi iti kaaddana iti Philippine Army.
Kaarrubami ni Komander Canor (no makuna a kaarruba ta nalawa a bangkag ti nagbaetan dagiti balaymi). Wenno nagbalin a kaarrubami kalpasan ti panamagbalinna iti balay dagidi dadakkelna nga aponna no aggapu idi idiay Abra a naudi a destinona. Kakaisuna nga inanak. Awan ti di makaam-ammo kenkuana ditoy barangaymi a Tabunay. ‘Tay kunakon, nasingpet. Ken nadisiplina.
"You’re late again, Crisanto!" dina maliwayan a yunget kaniak no kasta a makitanak idi a naladaw a sumrek iti pageks-esktraak a kas karpentero. Ipagarupna siguro no maysaak kadagiti taona.
Ngem dayta met a panangdildillawna kaniak ti nagsinningedanmi nupay manmano idi nga agkitakami. Diak ngamin konkontraen.
"Ania met ti posisionmo itan, Manong?" dinamagko idi aggayyemkamin.
"Sir, kunam, a, lokdit! Koronel daytoy kasarsaritam, loko!" inyaturna.
Ti pagraemak ken ni Komander Canor, isu ti kinalintegna. Awan ti ammok a nakairamananna nga anomalia. Ammona met ti makiangaw. Ngem awan met sansantuenna. Kababalin a nangiduron kadagiti kabarangayanmi a mangallukoy kenkuana nga agbalin a kapitan.
Ngem dina kayat.
No agaramidka iti dina kayat, itudonaka ket kasla kumilaw dagiti matana. "Don’t _ _ _ k with me, _ _ _k with your wife!" kunana, a.
Baro pay idi agsinningedkami. Ngem nasuroken a limapulona. Duapulo ket duak met.
"Awan planom a mangasawa, Sir?" sinaludsodko idi.
"Buto!" kunana met. "An’a ngarud ti serserbi ti –" ket ulitenna ti umuna a balikasna.
"Ania pay laeng ngarud ti ur-urayenyo ket dandanikay maladawen?" kinunak.
"Nalaka la ti mangasawa!" nakataltalek a nagkuna. "Ngem diak pay nakabirok iti umisu iti pagrukodak."
"An’a ngamin dagiti talugading a kayatyo?" inyuntonko.
"Umuna, masapul nga ubing ken napintas. Tapno dika met maibabain, a. Nalakayanka la ngaruden a mangasawa, baket pay la ti asawaem? Daytay met, a, ibagada nga ‘isu met la gayam a naglaklakay’ no makitada. Maikadua, nagaget ken naemma. Ken kangrunaanna, masapul a saan a nakaadal. Umanayen daytay nakadap-aw iti kinder wenno Grade I. Nalaklaka nga isuro."
Dandani naltotanak iti naudi a sinaona. Isuna man pay laeng ti kasta.
"Tapno maaramidmo ti kaykayatmo, buto!" inkatawana. "Nalaka a maiturong ti private!"
Pudno nga isu ti naaramid. Kas nasaokon, sangapulo ket innem laeng ni Susie idi inkasar ni Komander Canor. Marasintok. Bisayana a katulongan ti maysa a gayyemna met laeng a koronel idiay Abra.
Ket asino koma ti agmadi ken ni Komander Canor, kunam man? Nageroplano pay dagiti nagannak ni Bisayana a nagpa-Laoag. Sa military truck ti naglugananda a nagpa-Abra.
Ket idi nagretiron, insangpetnan ditoy Tabunay ni Susie. Madlaw ti panangipannakkelna iti asawana. Ngem adu ti agwingwingiwing.
"Pangilemlemmengam iti dayta a kinalapsat ita," kunkunada. "Uray ikalim, kutkotenda."
Ti kinapudnona, adu a lallaki ti umapal kenkuana. Narigat met no diak iraman ti bagik. Kasano ket ultimo dagiti babbai, agraemda iti kinapusaksak ni Susie.
"Sosial ni Apo Koronel!" kunkuna dagiti kasadaranna a babbaket.
"Urayenna, a, ti panagsakit ti ulona," kuna met dagiti in-inaudi.
"Ita pay laeng, isaganakon ti tali a panggalutko ken ni daytoy," kuna met ni baket a nobiak pay la idi. Napilitanak laeng. Kunak no alisto a dispatsaen, nakapkapet pay gayam ngem tekka. "Awan ti santo a makakita iti kasta a lukmo."
Ngem uray idi addan ni Komander Canor idiay Abu Dhabi, awan met ti nadamag a dakes a pakasarsaritaan ni Susie. Kaduana dagiti dadakkelna, wenno ti pinagbalin ni Komander Canor a guardia ni Susie, isu dagiti mismo a katuganganna (a naub-ubing ngem isuna). Agingga iti nagawid "for good" ni Komander kalpasan ti tallo laeng a tawenna idiay Abu Dhabi.
Saan met a nauray dagiti kabarangayanmi ti panangideklara ni Susie iti "Retreat!" Awan met ti naurayda a panagsusik dagiti agassawa. Kinapudnona, kanayon nga agkuyogda no adda pasken a dar-ayan ti koronel.
"Everything is under control," sangkakuna ni Komander no kasta a damagek ti kasasaadda nga agassawa.
Napagraemnak la ket ngarud iti uray la. Mamatiakon iti kunana. Kasta la gayam ti pormula iti panangbangon iti modelo a pamilia. Kayatko pay ketdi idin nga isina ni baket— a nobiak pay la idi— ta tuladek metten ni Komander Canor, ngem nasikogak metten. Kapampanaw idi ni Komander Canor a nagpa-Abu Dhabi.
"Don’t abandon your comrades in distress, ‘demet," inyunget ni Komander Canor idi ibagak kenkuana ti planok iti naminsan a panagbakasionna manipud idiay Abu Dhabi. Isu nga ita, dua pay ketdin ti putotko.
Bugbugtong met ti anak ni Komander Canor. Masmasdaawak ta no sabali koma ti asawa ni Susie, diak la mamati a mabulanan sa manen agsikog. Diak met agsalsaludsod ta kapkapnekakon ti isungbatna.
Naminsan, idi nabiit pay a nakapanaw da katuganganna a nagpa-Kabisayaan ken intugotda nga imbakasion ti anakda ken Susie, inyawis ni Komander Canor ti yiinummi idiay balayda. Pinagustuak. Ngem agrubrubuatak pay laeng, agarmalaiten iti pangta ni baket.
"Ay, padasem ti agsalamangka, kitaem no ania ti aramidek!" kinunana.
Diak lattan nagtagtagari. Ania ngarud ti makunak no pudno met a diak maliklikan ti agtilmon no makitkitak ni Susie? Pasaray mabainak pay ketdi iti bagik ta kasla al-alisto a mapnekak a mangbuybuya kenkuana ngem ti kutiek ti ipuni ni baket. Kasta ngata ti di makaramraman iti sabali a potahe, kunkunak laengen iti bagik.
Boses ni Susie nga aggapu iti uneg ti balay ti nangpastrek kaniak idi agapoak. Nangato ti sementado nga alad ni Komander Canor ket anian a nagmayengmeng iti uneg. Kasla addakan iti sabali a lugar ta awanen ti makitam iti ruar.
Mismo a ni Susie ti nanglukat iti landok a ruangan. Nagawid ngaminen idiay Kabisayaan dagiti dadakkelna idi nag-"for good" ni Komander Canor. Ama, ta naglapsaten. Naka-shorts ken aglabonglabong ti tisertna ngem dina nailemmeng dagiti makaar-arit a munturodna.
Nadalimanek ti salasda nga inaddakak. Nakasilsilap ti datar a semento. Kasla marmarnek iti kaskas iti bunot ti niog. Iti maysa a suli, adda basket nga agsarsarua iti lupot a nagmurngan.
"Agtugawka, Kuyang," kinuna ni Susie a nangperreng ken nangisem kaniak. "Urayem ni Canor. Agpritprito iti pulotanyo." nagtugaw ni Susie iti sopa. Agbuybuya gayam iti cable TV itay agapoak. Ket iti panangsublina iti buybuyaenna iti cable TV, iraprapinna a daldalusan dagiti kuko ti kanawan a sakana a nakaparabaw iti bassit a lamiseta.
Pakawanennak, Baket, inkompesar ti panunotko ta saan a nagdisnudo a limmagto dagiti matak iti bobeda sa agtarusda koma iti kosina tapno maliklikanda ti buya a likliklikak. Kinaykayatda ketdi ti nagkaradap nga immusok iti lakko ni Susie. Apagisu met nga idisso ni Komander Canor ti aklo nga us-usarenna nga agprito. Inlukatna ti pagpalamiisan sa nangiruar iti botelia.
Stateside sa ketdi, kinunak iti nakemko ta nalabaga a ngumisit ti nakitak nga inyaonna— a nakitak idi makaasideg a botelia gayam ti Fundador. Pagdumaanna laeng dagiti koronel ta naimas ti in-inumenda, nakunak iti nakemko.
Ngem idi maramanak, saan met a nagriri ti boksitko. Emperador sa met! kasla kunkunana. Ngem, ala, basta adda dorna, isu la nga isu. Pagdaksanna laeng ta nagasgastar iti pulotan.
Palpaliiwek dagiti agassawa bayat ti panaginummi. Naragsakda nga agpadpada. Pasaray pay makisawat ni Susie iti saritaanmi.
"Yalaannakami man iti pulotanmi!" immandar ni Komander Ni ken ni Susie idi maibusmi ti sangsanguenmi.
Saan a nagun-uni ni Susie. Napan nangala iti pulotanmi.
Inisemannak pay iti nakasamsam-it idi idissona. Immimas la ket ngarud ti iinumak ket kas met la diakon mabartek. Nagpagatang pay ni Komander Canor iti maysa a botelia a bassit ken ni Susie. Awan pulos ti panagkitakit daytoy a nagtungpal. Daytan ti nagsiddaawak kenkuana. Husto amin nga addangna, kinunkunak. Ket ad-addan ti apalko.
Immun-una ni Komander Canor a nakarikna iti inumna. Kasano ket kasla napausan a baed nga areb-eb nga areb-eb. Madlaw la unay a mailiw unay nga adda met kasangona nga uminum. Baybay-an latta met ni Susie. Pudno nga anian nga apalko. Kasta koma met ni baket. No ket adda ibagak a dina kayat, kasla ampo nga agpasgar.
Intakderko ti nagpakada idi maibusmin ti maikadua a botelia ngem inggawidnak ni Komander Canor.
"Gaddemet! Don’t abandon your comrades in distress!" kinunana a bulon ti panangigawidna iti imak.
Napilitanak a nagtugaw manen.
"Shu-sie!" inyawagna ken ni baketna. "Yalaannakam’ man pay iti maysa!"
"Pisting yawa!" nakigtotak iti kellaat nga irarayok ti boses ni Susie. "Isardengyo daytan!"
Uray la a naikkat ti kagudua ti nainumko iti nangngegko. Ni Susie…?
"Ala, ketdin… Kakaisuna nga ita la nga umay ni Crisanto ditoy! Dika mabain, aya?"
"Sika ti rumbeng a mabain! Laklakayankan nga awan ti manaknakemna! Sika ti opisial, sika pay ti umuna a masugatan iti gubatan!"
"Ania ket ni baketen! Inka ket mangalan, da!"
Ad-addan ti kigtotko iti simmaruno a napasamak. Iti apagdarikmat, addan ni Susie it sangomi. "Isardengyon, kunak la ngaruden!" kinunana ket binagkatnan ti lamiseta a nakaidissuan ti in-inumenmi agraman ti pulotanmi.
Naperrengko ni Komader Canor a mangkudkudkod iti teltelna. Mapitpitpit ti isemna. Napukaw a namimpinsan ti takderna nga opisial. Kasla gagangay laengen a mannalon nga agsalloy payen ti badona.
"Dayta ti kunkunak kenka idin," kinunana. "Sumapulka iti nasingpet. No sabali laeng, binatonatan!" Nagkatawa.
Diak ammo no kasano ti impasurotko a katawa ta kellaat met lattan a nagbaliw ti templana.
"Dayta ti diak nasaganaan," insanamtekna. "Iti kinaubingna, dina pay ammo ti nasayaat ken nalaad." Nalag-an manen ti katawana.
Nasarangsangen ti katawak. Maawatakon ti amin.
"Never enter an unfamiliar territory!"
Anian a katawak. Ta ti nangrebbek, isu metten ti paspasurot!
Ket diak naaluadan ti kimmita iti ‘yan dagiti adu a nagmurngan. Uray no dina imbaga idi, ammok a labaanna dagidiay.
Manipud idi, intal-okon ni Koronel iti Komander Canor, Grand Knight Commander, KUS (Knight Under de Saya)—a no ulitem, agbalin a kuskos—nga isu met ti ob-obraek ita.
Tinakderak ti bangkitok ket imbaltogko ti pinekkelak a kabugbugsawko a pantalon iti planggana a nakataya iti bomba. Wen, aglablabaak. Ta siak ti second in command ken ni Kommander Canor.
Wen, a. Masapul a kadkaduaek ni Komander Canor. Kas sangkakunana, "Don’t abandon your comrades in distress."—O

kAS IDI RABII

Kas idi rabii, addaak
Iti sirok ti mansanita
Mangat-atag iti lamiis
Iti papag a paragpagan
An-andaak panagsippayot
Dagiti kurarapnit
Adda pay panniki
Wenno kullaaw sa pay
Iti nakalablabaga
A bunga. Diak kabuteng
Panangrugmada kaniak
Adun dinaliasatko a sipnget
Nakilinnemmenganak met
Iti silaw ni San Selmo
Ad-adu pay ti pinugpugtuak
A burburtia ti anges
Bigbigat nakigubgubalakon
Iti saraaw ti sarusar
Ti agur-urok nga ari
Nangaldawak iti al-o
Kaasudko ti nangted
Kaniak iti lawag. Saan
Diak inintonaran ti gusod
Ngem kas idi rabii
Malagipko ti sangaili ti Agosto
Ti Setiembre, ti Nobiembre
Ken ti Disiembre. Aglulokak
Kayatko a pengdan panagbitin
Nagtagisarukod a nagabungot
Nga apo da kullaaw ken pittugaw
Iti nagrayog a sanga
Iti uluanak.

AYUNO

NAGSIDDUKER ni Jun Rey Cruz iti panagtanittit ken panagkuyegyeg ti selponna iti lamisaanna. Manen! inridis ti panunotna. Indissona ti pagiwarnak nga iggemna. Siniputanna ti selpon. Kasla ti lasagna ti agtigtigerger. Panagriknana, daytoyen ti mangeddeng kenkuana.
Pinidutna ti saglalaka a selpon.
"Dika pay agawid, aya? Mataykamin iti bisin kadagiti annakmo!" gimluong iti lapayagna ti timek ni baketna. "Agremedioka, ta basolmo no apay a kastoy ti biagtayo!"
Kasla sinallukoban ti sangalubongan a liday iti imbaga ni baketna. Arigna sinentensiaanen daytoy a matay. Basolna kadi no inaklonna ti amin a basol nupay dina met basol? Imbaklayna. Asinoda dagiti inaklonna ti basolna? Basol ni tatangna ta dina naikkan iti naraniag a masakbayan. Inakona. Basol nga ipabpabasol ni baketna, inakonan. Ngem apay a kasta? Nagbalin met a nasayaat nga asawa. Nagbalin a responsible nga ama. Basolna kadi nga agkurkurang ti masapsapulanna a para kadakuada? Ar-aramidenna met ti amin a kabaelanna tapno laeng maikkanna ida iti nasaliwanwan a panagbiag. Ngem kayatna a nadalus ti paggapuan dagiti agpaay kadakuada.
Ngem, wen, basolna ngata ti amin. Kinunana idi ken ni Pina: "Aklonennak ket pakawanek amin nga aklonem a nagkurangam, ken pagkurangamto pay; awatek amin a pagkapsutam. Taoka laeng a managbasol. Itedko kenka ti kangayedan a langit a kabaelak nga ipaay."
Siguro, saanna a natungpal dagiti karina. Isu a masapul a madusa?
Napasennaay a nangidisso iti selponna. Ngem isu la kadi aminen ti akimbasol iti sasaadenda? Mabalin man met ni baketna ti agremedio no kayatna. Isu laeng dayta ti kalkalikagumanna. Ti itutulong daytoy kenkuana. Ala, wen, adu ti trabaho daytoy iti balayda. Ti mangbantay ken mangilaba laengen kadagiti bado dagiti uppat nga annakda, manganen iti oras dayta. Ngem makatulong met ti panagsalimetmetda koma. Managpilidanto ket ngamin iti ipauneg.
Naun-unegen ti sennaayna. Impusotna ti bagina iti nalukneng a tugawna nga adda imana. Nagsabat dagiti napuskol a kidayna ket immalsem ti naamo a nabukel a rupana. Piniritna dagiti nalamuyot a barbasna. Masikoran iti saanna a pannakairemedio iti kuarta.
Makaammokayo metten, a, iti biagyo! inridisna idi agangay. Naisawangna ngata iti sakit ti nakemna ta napataliaw kenkuana dagiti sangapulo ket maysa a kadepartamentuanna a mayat ti panagtutungtongda. Maysa laeng kadakuada ti babai, ni Leny. Awan ni Jude ta napan nakimiting kadagiti opisial ti kooperatiba dagiti mangmangged mainaig kadagiti pautangda a kuarta. Isuna laeng siguro ti makaammo kadakuada iti napanan daytoy.
"Addan sa ket problemam, maestro?" kinuna ni Manong Pete a kalakayanda. Nadlaw ngata daytoy ti parikutna? Maestro ti awag daytoy kenkuana ta kinamannursuro ti inleppasna. Nangisuro iti maysa a pribado a pagadalan sakbay a nakastrek itoy a pagtrabahuanna a kas klerk.
"Okeyak lang, manong," kinunana. Pinilitna ti immisem. Pinagakkubna dagiti dakulapna sa pinagrinnisirisna.
Nasiputanna ti iseserrek ni Jude. Adda iggem daytoy a naiplastik a nabungon iti manila paper. Ammona lattan a ti koleksion ti kooperatiba dagiti empleado kadagiti pautangna. Saanda siguron a naikamakam iti banko.
"O, ania ti karkararagam, Apo Jun?" nasarangsang ti timek ni Jude. Saan a napan iti bukodna a lamisaan. Nagtarus ketdi iti lamisaan ni Jun ket inyasidegna ti rupana iti lapayagna. "Nakurangka pay iti pito gasut!" inyarasaasna.
Ad-addan a dimmagsen ti barukongna. "Ikarkararagak ti salun-at dagiti agpapautang iti five-six," kinunana nga impigsa. Pinilitna ti immisem. "Tapno ad-adu pay ti matulonganda."
Nagkatawa iti nalab-ay ni Jude. Nagturong daytoy iti tugawna. Indissona iti lamisaanna ti nakaplastik nga iggemna.
Minatmatan ni Jun daytoy. Naintek. Nabayag. Idi kuan, nagtapaya. Madamdama pay bassit, piritpiritenna manen dagiti agmaysa a pulgadan a barbasna, sa nagilad iti tugawna a nagpungananna dagiti dakulapna. Mataykamin iti bisin! Nagallangogan ti timek ni baketna iti panunotna.
Idi kuan, nagsammaked iti lamisaanna. Pinidutna ti pagiwarnak a naiparabaw. Nasulek iti paulo ti maysa a damag: "PH economy, going stronger". Impasayagna ti pagiwarnak. Ginaw-atna ti naka-hanger a Van Heusen a polona nga inregalo ti am-ammona a taga-Hawaii. Insuotna sa rimmuar iti kuarto. Inseniasna ken ni Richie ti iruruarna ken ti adda iti bolsana. Nagtung-ed daytoy.
Saan nga agdardaras ti pannagnana. Darumog a kunam no mapan pabitay. Pangginaden pay ketdi ket alisto a bilangen dagiti addangna babaen ti lanitok ti takon ti sapatosna a nasileng a lalat. Lanitok a kasla mangbambansor iti barukongna. Nagulimek ti sapatos idi addan iti elevator. Sa manen nariing iti panangpanurnorna iti atiddog a lobby nga inipit ti Credit & Collection ken Advertising Department.
Panagriknana, kasla kitkitaen dagiti empleado. Panagriknana, um-umsienda. Yik-ikkisda: Dusaenyo! Dusaenyo!
Nagsardeng manen ti lanitok apaman a nakaruar iti naglukat a sarming a ridaw ti pasdek ta sinabat ti nasalimuot a pul-oy nga inkayab dagiti mabilbilang ti bulongna nga eskarlatina a sinusuon ti akaba ken agarup dua-katao a sementado nga alad ti pasdek. Maiwaris dagiti naangrag ken magangon a sabong ti mula tunggal lailuen ti nasadut ken nakapsut nga angin.
Alas kuatron ngem kasla pay laeng tiempo ti panangukom iti pudotna. Kuminnit ti bara ket pataudenna a dagus ti ling-et a napigket uray kagapgapu iti de-aircon a pasdek. Uray dagiti bulong dagiti kayo iti sango ti pasdek, naglukot ken naglidaydan.
Napasanaltek. "Nagsinal-it daytoy a paniemponan," naidayamudomna. Makalawasen daytoy ita nga aldaw.
"Kasta no Semana," kuna dagiti am-ammona. "Lumamiisto no malpas ti ‘panagpenitensia’!"
Ngem Sabado manen, awan pay nagbalbaliwanna ti tiempona. Ken ti kasasaadda.
"Agpenitensiaka man met bareng nasaysayaatton ti biagtayo," kinuna ni baketna idi napalabas a Biernes. Agpasaplit? Nasken kadi pay? Saan kadi pay laeng a penitensia ti inaldaw a kurangna la ta iparintumengna ti aguutang gapu iti kaawanen a makanda?
Nagbang-es. Piniritna ti maikadua nga akinngato a butones ti polona. Winagwagna. Simmaray-ob iti angin— sangkabassit. Saan a naksayan ti nariknana a dagaang.
"Mainit, Sir!" kinuna ti guardia a timmakder manipud iti tugawna iti sango ti lamisaanna. Indissona ti labudoyen a pagiwarnak a nalabit, ipaypaypaynan manipud pay itay bigat. "Tatawag po ba ako ng taksi?"
Dandani bimtak ti paggaakna. Agpagbiit sa limned. Taksi? "Hindi na. Babalik pa ako. May sasaglitin lang ako sa SM," kinunana. Ngem kinaagpaysona, idiay Recto ti papananna.
"Sige, Sir. Ingat," kinuna ti guardia a nagsaludo pay.
Bangbangir ti isemna a rimmuar iti malinongan ti pasdek. Kimminnit a dagus ti darang ti init iti kudilna. Ngem intarengtengnan ti nagna. Immampir iti sementado nga alad tapno malinongan.
Sir! Kimmurikor iti lapayagna ti awag ti guardia kenkuana. Wen, a, awaganda iti kasta. Daydayawenda. Agyan ngarud iti opisina a nalamiis. Napintas ti badona. Nasileng ti sapatosna. Mararaem a kitaen. Adda bukodna a lamisaan. Adda bukodna a kompiuter. Addaan iti TV. Nakaanta ti coffeemaker iti abayna. Adda pay bassit a refrigerator. Adda toaster. Adda pay rice cooker. Bagas? Di pay nakatakatan ti maysa kadagiti dua a sako nga impaw-it ti maysa kadagiti gayyemna a matultulonganna. Mabalinna met ti maturog iti opisina. Adda met shower. Uray makalawas a di agaw-awid. Ken kangrunaanna, no namin-anon a napadayawan a model employee. Saan ketdin a rumbeng nga awaganda iti sir?
Nginirsianna ti bukodna a bagi. No ammo laeng ti guardia a nanumnumo pay ngem bao!
Kinautna ti bolsa ti polona. Intaudna ti kuarta nga adda dita. Limapulo a doliar. Kuarta ni Richie; inyawat daytoy itay di pay timmawag ni baketna. Isu ti mapanna ipasupli tapno makaawid. Dina koma kayat, ta kasla ketdin agpalpalama iti kaopisinaanna a nababbaba pay ti posisionna ngem isuna. Ngem awan ti maaramidanna. Dina maaramid ti kabaelan ni Richie nga aramiden.
Imbolsana met laeng ti kuarta. Insublatna a kinaut ti bolsa ti pantalonna nga slacks. Adda ti petaka a bassit a pagik-ikkanna iti sensilio. Uray dina bilangen, ammonan ti bilang ti nagyanna. Naminmanon a binilangna manipud pay idi Lunes nga iseserrekna iti opisina a kasla ketdin madanagan la unay a maksayan? Wenno mangnamnama a manayonan? Naminsangapulo a daras san. Isu a saan nga agbiddut: Forty-five twenty five. Daytoy kadi ti balor ti dusa dagiti narukop a tattao?
Saan pay a naksayan ti nagyan ti petakana. Daydi balonna a tallo bukel a tilapia, kaib-ibusna itay. Inin-inutna a sinsinda. Asino koma ti makaammo nga isu lattan ti sinsindana aglalo iti guardia? Naimbag la ketdin ta adda ti opisinana a pagyananna a mangan.
Sininga manen ti sadut nga angin dagiti eskarlatina. Naitayab dagiti naangrag a sabong ket naiburandis iti dalanna, ken iti ulona.
Napataliaw idi makaasideg iti pinuon ti arbor a nakikinnawiwit iti dakkel a pinuon ti kalunatsi iti nagsulian ti solar ti pasdek ti kompania a pagtrabahuanna. Saan a timmangad tapno kitaenna dagiti bunga daytoy a kayo a kankanenda idi ubbingda. Nagintek ketdi dagiti matana iti innem a katao a nakaragragsak a mangmangan iti sirok ti kayo. Tallo a nataengan, dua a babbai ken maysa a lalaki; ken tallo nga ubbing, babbai dagiti dua a daddadakkel, lalaki ti kabassitan. Naiwakrat iti napigis a selopin a nayaplag iti sementado a dalan ti kankanenda nga ittip ken pansit. Nakaim-imas ti pannanganda. Agiinnagawda. Uray la agtimtimburog ti pingping ti nataengan a lalaki iti kadadakkel ti sakmolna. Nakapamitlon a nangisakmol, namnaminsan pay kadagiti ubbing nga agtawen ngata iti sangapulo ken siam. Ti kabassitan kadagiti ubbing, adda iggemna a naiselopin a lugaw ngata. Isu ti nutnutnotenna. Iraprapinna ti agdayyeng sa pasaray kumalay-at iti arbor.
"Lyndon!" kinunana. Immasideg ta ti buridekna ti panagkitana iti ubing.
"Hala, si Kulit, ‘Nay, umaakyat sa puno!" inlaaw met ti maysa kadagiti dua a babbai nga ubbing a timmaliaw.
"Anak mo!" imbugkaw ti nataengan a lalaki iti maysa kadagiti dua a babbaket.
Impelpel nga immuna ti napagunian ti kammetna. Kasla nanartarus daytoy iti karabukobna. "Hoy! Put’nang ina mo ka! Pag nahulog ka dyan, papatayin pa kita, e!" imbir-itna.
"Kumain ka na’t lumaki ka agad at nang ipaaasawa kita sa Koreano nang di na tayo mangalakal!" imbagi met ti maysa.
Saan a dimngeg ti ubing ket kinamat ti maysa kadagiti nataengan.
"’Nak ng… Matigas ang ulo mo, ha! Pipilayan na kita nakita mo!"
Nagturong ti ubing iti ‘yan ni Jun ket dandani isu ti napuntaan iti sinelas nga imbato ti babai.
Minulagatanna ti babai. Kasla natiknolan daytoy. Pinerrengna met ti lalaki.
"Sori, bossing. Ito kasing mga gago na ito, e! Ina n’yo ayusin nyo ang buhay nyo kung ayaw nyong hiwalayan ko kayo! Lumalamon kayo, ang gugulo n’yo! Nawawala ang grasya ng pagkain sa ginagawa n’yo, nanginangina n’yo!"
Kasla naungtan nga ubing dagiti dua a babbaket, pinagtulonganda a kinamat ti ubing ngem immaweren nga immadayo.
Napipia pay dagitoy, nakuna ni Jun iti panunotna. Kasla awan parikutda. Simple lang ti biag kadakuada.
Komusta ngata met ti pamiliana itan? Nanganda ngatan? Nangal-alaandan iti igatangda iti lutuenda?
Idi Lunes nga iseserrekna iti opisina, nakurang a dua gasut laengen ti kuarta ni baketna. Naimbag ketdi ta adda pay sangkabassit a natda iti ginatangna a sangakaban a bagas makabulanen ti napalabas.
Ngem idi kalman, nagteks ni baketna. Napan kano gimmatang iti agas ti inaunaanna nga agtawen iti sangapulo ket maysa. Maintenance. Adda sakit ti puso daytoy ket adu ti tomtomarenna— malaksid pay iti pannakatsek-apna iti kada tallo a lawas agingga iti agtawen iti duapulo ket maysa. Narigat met ngarud a libtawan ta mangrugi man no kuan. Sa pay la aggurigor ti buridekna a pinanawanna.
Nakarikna iti asi iti pamiliana. Ngem ania ngarud ti maaramidanna? Pudno a nangatngato met bassit ngem iti minimum ti sueldona. Ngem mano met laengen ti papananna? Bayad ti koriente ken danum, upa ti balay, tuition fee dagiti tallo nga annakna, agas, bagas, pagpletena a sumrek iti trabaho. Awan natdan. Adu ti kurangna. Ket dagiti guardia ken ti dianitordan sa laengen ti saanna a mautangan. Nasumokna payen ti immutang iti five-six. Ken iti kooperatiba dagiti empleado. Tinengngelda ti ATM card-na. Isu ti inyarasaas ni Jude itay a nakurang iti pito gasut ti sueldona a pagbayadna iti inutangna. Ania ngarud manen ti yawidna a kuarta?
Nagpatulong kadagiti kabagianna idiay Spain: kada manangna, adingna ken ni antina. Mangmangtedda met ket napalalo a yamanna. Ngem dina la ammo no ania ti sasawenda. Isu a mabain la unay. Ta kasano ngamin a patienda a bassit ti sueldona ket mangopisina ken bukodna pay ti orasna?
"Agiinnanustayo. Uray ditoy, narigat met ti panagbiag," dida pay met nakuna kenkuana. Sa saanda ngata met a panunoten ti kasta, am-ammona ida. Ngem kasta kano ti kunkuna dagiti dadduma nga adda kakabagianna idiay Hawaii.
Irengrengreng ni baketna a mapan idiay Spain. Ngem sipud pay idi ubing, saannan a kayat ti mapan iti sabali a daga. Anianto la ketdi ngarud itan ta addan panunotna? Nakaad-adu ti ganggannaet a kayatna ti agyan ditoy, mapan ketdin iti ganggannaet?
"Ala man no mapakannaka dayta prinsipiom!" insidir ni baketna iti naminsan. Dina lattan dinengdengngeg.
Ngem no koma la ngamin masursuroda ti aginut. Ti agsida iti nateng. Nakaad-adu a mulana. Pati, rooftop ti up-upaanda a balay, nagmulaanna iti nateng. Tarong, sili nga aruy-oy, okra, paria, parda, tabungaw, petsay, mustasa… Adu pay ti agbungbunga a marunggay. Dina magabgabenan a sidaen ti kaaduna. Ipadpadawatna.
Kasano ket saan a nairuam ni baketna nga agsida iti nateng ta taga-Bikol met. Balatong— ken rangaw ti balinghoy a dina met sidsidaen— ti kayatna.
Immalisto ti pannagnana iti pannakalagipna iti pamiliana. Masapul a makadanon iti Recto sakbay nga agalas singko tapno maipasukatna ti kuarta. Iti panagal-alistona, nadanggolna ti plakard nga iggem ti maysa kadagiti tallo nga agtutubo a masabatna. Naitikleb. Naipandag met iti bukotna ti plakard a naibbatan ti agtutubo.
"Hampasin! Hampasin!" adda nangipukkaw kadagiti drayber ti padyak wenno bisikleta nga agur-uray iti pasahero. Nagkakatawa dagiti nakangngeg.
Bimmangon. Innalana ti naipabaklay kenkuana a plakard ket intedna iti agtutubo a naparusisi met ken tumaktakderen. Nagdardaras ketdi daytoy a kimmamakam kadagiti kakaduana. Insurotna ti panagkitana kadagitoy.
"Saan ba papunta ang mga ‘yon?" dinamagna iti sabali a drayber.
"Saan pa? E, di sa Labor!" awan as-asin a kinuna ti drayber.
"Magra-rally? Bukas pa ang May one, a."
"Sa bingi ang kinakalampag, e. Maigi na’ng maagap," kinuna manen ti lalaki sa kinalbitna ti padana a drayber. "Wala rin lang pasahero, sama na lang tayo sa labor. Baka sakaling may meryenda pa."
"Tara!" inyanamong ti maysa ket sinaltaannan ti bisikletana nga addaan iti sidecar. Pinaawernan daytoy. Simmaruno met ti nagawis.
Asino ngamin ti mayat nga agplete iti duapulo a pisos iti nakaas-asideg a papanan? dandani la kunana. Iti rigat ti panagbiag, dagiti laeng babaknang ti makaitured.
Ket kasla makitkitana dagiti nakasurat iti plakard dagiti agprotprotesta:
"P125 ACROSS THE BOARD
INCREASE PARA KAY PINOY!"
"PNOY, TUPARIN MO
MGA PANGAKO MO"
"Baliw ang mga ito," pagam-ammuan ta kinuna ti maysa a lalaki a nakatakder iti linong. Agtawen ngata iti 30. Nakatallikud daytoy iti naipatugaw iti bato a bassit a DVD player a mabalin a pagbuyaan iti telebision. "Di na lang kumayod nang husto. Hindi kasi nanonood ng TV, e. Sa America nga andaming nawawalan ng trabaho, dito pa kaya? Di ba, boss?"
Nagngirsi ni Jun. Sapay koma ta agballigikayo, naitanamitimna ketdi. Mayat met iti ilablaban dagitoy nga ingangato ti sueldo dagiti mangmangged. Siguro, no maaprobaran ti gatad a dawdawatenda, umanayen a para iti pamiliana ti sueldona.
Tinallikudannan ti drayber. Mapan ketdin. Amangan no ania pay ti mapagteng kadagiti annakna. Wenno saan, amangan no ilako ni baketna ti kararuana. Nagmaga ti karabukobna iti dayta a napanunotna.
Saanna la ketdi a mapakawan ti bagina no kaskasano.
Inunorna ti abaga ti kalsada nga adda linongna ta napalalo ti pudotna iti panagriknana. Sinabet ti maysa nga ubing a lalaki idi makadanon iti asideg ti krosing. Kinalbit ti ubing ti sikona.
"Pengeng lima…" intanggaya ti ubing ti dakulapna.
Minatmatanna ti ubing. Agmilmilmil iti ngirngirna. Ken kudkod a kudkod. Adda iggemna a pinusotna a selopin.
"Humingi ka sa mga magulang mo!" kinunana. Makasuron. Agpadata laeng nga agpalpalama, limteng iti panunotna.
"Wala akong magulang. Siya lang ang kasama ko," kinuna ti ubing. Intudona ti maysa a baket a nakatugaw a nakasanggir iti kayo a nai-plant box, a segun iti langana, agtawen ngata ti pitopulo. Ngem naub-ubing siguro. Adda met iggem daytoy a napusot a selopin a pasaray isulluop daytoy iti agongna.
"Masama ‘yang ginagawa mo, ‘nay!" kinunana iti baket. "Kaya masyadong matanda ang itsura n’yo."
Immingar ti baket; timmakder. "Laglagipem daytoy. Naggapuka iti tapok, agsublikanto met laeng iti tapok!"
Makaammoka iti biagmo, indayamudonna ket intuloynan ti nagna. Kastoy la kadin ti pasetna, awan la ti dina pakailawlaw-anan?
"’Damot!" impakamakam met ti ubing.
Bumallasiw koma iti nagsapalan tapno mapan aglugan ngem nakaad-adu ti polis, ken enforcer ti MMDA ken MTPB nga agkamat kadagiti lugan nga aglabsing iti linteg-trapiko. Pumirpirak dagiti unipormeda a kiaw iti darang ti nababan ngem napudot pay laeng nga init. Bimmallasiw iti kalsada iti kanigid nga agturong iti National Press Club amangan no nakurang ti ‘natgedan’ dagiti polis ket tiliwenda met ket kasuanda iti jaywalking. Kasla adda ima a mangguguyod kenkuana; nagna a nagpaamianan. Adda pay ngata dagiti agbalbalay iti igid ti kalsada? Wenno nagmulagaten ti NPC ket inaksionannan dagitoy?
Adayo pay, masirsirpatnan ti maysa a pareha a nagyaplag iti sako iti kalsada. Agin-innarakupda. Awan ti bibiangda kadagiti aglabas a pasaray matiritir ken maibati ti ulona. Nadlawna, immadu dagiti nagpaing iti daytoy bassit, nabuyok a langit. Nalamiis ngamin ta malinongan dagiti dadakkel a kayo a naimula iti nalawa a lakon a pagpangpang-oran dagiti didiosen iti bola. Kaaduanna ti babbai. Adda dagiti agtutukkuong, agkakatawada a kasla awan ti parikutda. Adda met dagiti aglutluto a lata ti gatas ti pannakakalderoda. Adda met dagiti agil-ilad iti nakalinong a karkariton. Naggasatkayon ta dikay agparparikut, naitanamitimna.
Idi makaasideg, inasitgan ti dua a babbaket nga agtawen ngata iti nasuroken a walopulo. Nalasinna a dagus dagitoy. Agggianda idi iti sirok ti underpass. Nasusungegda ngatan iti guardia sadiay a kanayon a mangbugbugtak kadakuada. Naasian kadagitoy iti naminsan ket kinasaritana ti guardia. Inikkanna pay ida iti kanenda. Manipud idi, saandan a maliwayan a dawatan. Isu a manmanon a magna iti underpass. Bumallasiw lattan iti kalsada nupay nakadaddadakkel dagiti nakasurat iti karatula a "HUWAG TUMAWID, NAKAMAMATAY!" Ngem nakaad-aduda nga agsalsalungasing.
"Ser," intanggaya a dagus ti maysa ti imana. Nagngiit ket nagparang dagiti aglamlamlam a gigisna.
Awan iti nakemna a nangkaut iti bassit a petakana. Inruarna ti lima a pisos. Intedna iti baket a kasta unay a rungiitna a nangawat. Nakita ti sabali pay a nataengan. Immasideg ket tinulad dagiti dadduma pay.
"Sigen, ser," kinuna ti maysa, "ta ikararagandaka!"
Dagiti babbai ti Jerusalem, nagliteng iti nakemna.
Inagawaannan ti timmaray tapno bumallasiw iti kalsada. Dina nasiputan ti sumungad a dyip a naggapu iti Divisoria. Naitikleb. Maikadua daytan! Kasla mabriat ti lapayagna iti pigsa ti bosina a nangappayaw kenkuana. Nagsardeng ti dyip.
"Katatapos ko lang magpenitensiya, magkakaroon na uli ako ng kasalanan nang dahil sa ‘yo, ‘namo!" imbugkaw ti drayber a nangiruar iti ulona iti dyip sa timmaliaw kenkuana.
Bimmangon. Dinto pay la ngamin limmugan iti sango ti City Hall.
Nagtakder iti sango ti pasdek ti opisina ti Pag-ibig. Pimmara iti lugan. Dua nga ubbing a kinesset ti init ti kudilda ken nakaiggem iti saggaysada a lata a nabarabadan iti lastiko ken selopin ti dimsaag. Limmugan. Apagtugawna, sinaruno ti maysa a lalaki nga agtawen ngata iti duapulo. Pinandana a pinadalanan dagiti sapatosda a pasahero iti nakamurmureng a rigis. Kalpasanna, intaya ti agtutubo dagiti imana. Maysa nga estudiante ngata ti nangyawat iti sensilio. Nagbitin ti agtutubo iti estribo. Iti panagmenor ti lugan, timmapuak daytoy a di pay nagyaman iti estudiante.
"Napia pay daydiay ta alisto a mapnek, umdasen kenkuana ti adda," kinuna ti maysa nga agtutubo a babai a nakauniporme.
Napiada pay ta uray dida agtrabaho ket agbiagda, inyatur ti isipna. Saan a kas kenkuana nga imulmulana aminen a tumeng kada sikona, nakurang pay laeng ti masapulanna. Kunana idi baro pay, bay-am a ti parikut ti agparikut kenka. Naammuanna: Kirogen gayam ti kinaawan a maisaang dayta a pammati.
Nagdisaag iti Recto. Kinarawana ti bolsa ti polona. Pinennekna no adda pay laeng ti doliar. Adda. Nagtarus iti Western Union iti bakrang ti Odeon Building. Nakaat-atiddog ti pila dagiti agtaytaya iti lotto iti abay daytoy. Impakitana ti doliar iti guardia. Pinastrek daytoy. Napayaman ta awan tao. Inyawatna iti kahera ti doliar. Pinitik a dagus daytoy ti pingir ti kuarta. Agwingwingiwing a nangisubli iti kuarta.
"Peke?" sinaludsodna.
"Pirpir," insungbat ti kahera. "Narigat nga ipasukat dayta. Saanda a kayat nga awaten."
Nagbang-es a rimmuar. Nagrasaw. "Kuarta met, apay a diyo kayat?"
Uray la a minulagatan ti guardia.
"No diyo kayat, di saan!" inridis ti panunotna.
Simrek iti pasdek. Nakakita iti pawnshop nga agsuksukat iti kuarta ti sabali a pagilian. Impakitana ti doliar. Binidingbiding ti kahero. No namin-ano a nagpuligos. No namin-ano nga insirayna.
"Magkano ang palitan, p’re?" sinaludsodna.
"Kuwarenta," kinuna ti kahero. "Pero hindi puwede ‘to."
"Bakit?" naipigsana ti bosesna. Makasuronen. Pangalaanna ngarud iti yawidna a kuarta no dina maipasukat? Ket kasla makitkitana dagiti uppat nga annakda a saan payen a makaay-ayam gapu iti bisinda.
"May tatak, o," indugsol ti lalaki ti imana iti nagtimbukel a naimarka iti doliar. Pinampagna ti naipigket a papel iti sarming a tawa ti pawnshop. Pakaaammo. Obrana pay a basbasaen idinto a matayen dagiti annakna?
Siniggawatna ti kuarta nga inyusong ti kahero iti nagtimbukel a siwang ti sarming.
"Ayos ka lang, sir?" dinamag ti guardia a nakatakder iti sango ti pawnshop.
"Ania ti panagkunam?" immulagatna.
Nakigtot ti guardia.
Agtantanabutob a pimmanaw. Nagturong iti sabali pay a money changer. Saanen nga inawat ti kahero ti kuarta.
"Old series ‘yan, sir. Saka luma, kaya ayaw palitan," kinuna ti kahero nga agwingwingiwing.
Madi man ti panagkitana iti ngirsi daytoy.
Agilunlunod a rimmuar iti pasdek. Intugawna iti agdan iti igid ti kalsada. Awanen ti pakaidumaanna iti lakay a mangbambantay iti maysa a lata ti sardinas iti asidegna malaksid iti badona. Kasla nauyosen kenkuana ti sangkabassit a dayawna. Sangkataliaw dagiti aglabas. Ania koma ti bibiangda?
Pangalaanna ngarud iti kuarta ita? Agtakaw?
Kasla naugodan iti pigsa a limmugan. Inton agdissaag, sixteen twenty-five laengen ti kuartana.
Ni laengen Richie ti nadanonna iti opisina. Intedna ti doliar.
"Sabi ko na. Hindi ko rin naipalit ‘yan dati, e! ‘Dami kong pinuntahan," kinuna ni Richie.
Simleng ti panagkitana. Bagas ta… ‘ninanattoyen a Bisaya! Apay a dina imbaga a dagus? Pinagbambannogna laeng.
"Mauna na’ko sa iyo, Bay," kinuna ni Richie ket timmallikuden.
"Nasaysayaat pay, amangan no mapapatayka!" inngernger ti unegna.
Napan iti lamisaanna. Ngem timmakder sakbay a nagdisso ti patongna iti tugawna iti nakitana iti lamisaan ni Jude. Ti iggem daytoy itay a naiselopin!
Daytoyen ti mangilansa kenkuana!
Immanges iti nauneg. Inummongna dagiti dadaan a pagiwarnak. Imbuntonna iti asideg ti ridaw. Inurnosna ti bagina. Imbaklayna ti bagna. Dinagasna ti naiselopin. Impisokna iti bag sa rimmuar. Sinapulna ti dianitor.
"Pakidalusmo ‘diay kuarto. Ibellengmon dagiti pagiwarnak. Laglagipem nga irikep sakbay a pumanawka, amangan no adda mapukaw," kinunana. Kinautna ti petakana ket inruarna ti nabati a sensilio. "Pagsigariliom. Pasensiaamon, dayta lat’ natda a kuartak," intapikna. Sa kunana iti panunotna: "Pasensiakan, ngem makaammokan iti bagim!"
Binukitkitanna ti selopin idi addan iti dyip. Puro nakatapaya ti nagyanna. Nangiruar iti maysa. Inyawatna iti drayber idi asidegen iti Doroteo Jose a paglugananna nga agawid idiay San Jose del Monte, Bulacan.
"Barya lang," inkusilap ti drayber.
"Awan," kinunana.
"Pambihira, otso pesos ang bayad, five hundred ang iaabot? Mabuti pa bumaba ka na, ‘Ma, baka hindi ako makapangilala."
Nadlawna ti suron ti drayber.
Napaanges iti nauneg. Ti biag a talaga. Itay, sensilio laeng ti kuartana a kasla dina kasapulan. Ita ta adda nabukel, isu ti pannakasapulna.
Dimsaag. Bimmallasiw iti kalsada. Nagturong iti aglaklako iti kamotig a nagpuesto iti nagbaetan ti aglaklako iti pinirata a pelikula ken agar-aramid iti peke nga ID, birth certificate, diploma, ken amin a mabalinda a tuladen. Masapul a gumatang iti kamotig ta adda madagdagus nga ilingtana apaman a makasangpet idiay balayda. Napia la a pamedped dagiti annakna.
Agpilpilin iti pakilona a kamotig idi adda mangkalbit kenkuana. Maysa a balasitang. Agtawen ngata iti sangapulo ket uppat agingga iti sangapulo ket lima. Napudaw. Napintas. Madlaw ti sangkabassit a kolorete iti rupana. Nakapantalon, nakaabaday iti bag ken nakaiggem iti selpon ken bassit a botelia nga ay-ayamen dagiti imana ti kalubna.
"M-manong…" kinuna ti balasitang. "Puwedeng humingi ng beinte? Pamasahe lang."
"Saan ka ba umuuwi?" kinunana. Pinerrengna ti babai.
"Silang…" Nakipinnerreng met ti babai.
Cavite? Ania ti ar-aramiden daytoy a taga-Cavite ditoy Sta. Cruz?
Ngem ania met ti kaaddana iti Sta. Cruz idinto a taga-Ilokos?
"Awan kuartak," kinunana.
Dimmenden ti balasitang kenkuana. "Sige na, manong," inyarasaas daytoy. "Kahit sasama ako sa ‘yo." Iniggaman ti babai ti imana ket naibbatan daytoy ti botelia. Nagdisso iti sakana. Naibelleng ti nagyan daytoy.
Bangbanglo, nakunana iti panunotna. Naunaan ti babai a nangpidut iti bangbanglo.
"Ania ti naganmo?" kinunana.
"Dalen."
"Patulan mo na kasi!" inggarakgak ti aglaklako iti pinirata a DVD.
"Asinoka a mangibaga iti kasta?" kinuna met ti agpekpeke iti ID. "Agpakawanka koma ketdi kenkuana. Amangan no isu ti agtiltiliw kadagiti pirata!"
Timmallikuden. Nasnasken dagiti annakna.
Ngem dina nagawidan ti timmaliaw. Sumurot a saan ti balasitang kenkuana. Agpakpakaasi ti rupana.
Naglayon iti terminal ti bus. Limmugan iti nakapila.
Madlawnan ti kapsutna idi makadanon iti balayda. Alas saisen. Alisto ti naglugananna ta saan a trapik. Ngem apay a nakaul-ulimek ti balayda? Nakarikna iti danag.
Nagtoktok iti ruangan.
Masadsadut ti danapeg nga aggapu iti uneg. Ni baketna ti rimmuar iti ridaw. Aglingling-et ken nalikba ti badona a puraw.
"Aniat’ kinuayon?" kinunana.
Saan a simmungbat ti baketna. Inlukat daytoy ti ruangan.
"Apay a kasta ti langam?" inulitna. Madanagan. Addan bumangbangon nga inap iti barukongna. "Dagiti ubbing?"
"Mangmanganda."
"Nangalaam iti linutom?" nagtilmon. Agling-eten iti napigket.
"Inlakokon ti kararuak!" immisuot ti asawana.
"Diosko!" naisawangna. Alisto ti panangsunson ti dara iti rupana. Nagmaga ti karabukobna. Immalisto ti banugbog ti barukongna. Nagdanum dagiti susuopna. Agtigtigerger a napatugaw iti tugaw nga inawit ti barandilias ti beranda.
"Napanak immutang iti sangaapuyan ken ni manong dita bangir," kinuna ni baketna. Naimut ti isem daytoy. Ti agnaed iti kasinnango ti balayda ti kunkuna daytoy a manong. Padana nga Ilokano.
Napaanges iti nalukay. "Dinak man, ang-angawen iti kasta…" kinunana. "Apay ngarud a kasta ti langam?"
"Aglablabaak idiay banio," kinuna ni baketna; immanges a sikakapsut.
"Ania ti sidaen dagiti ubbing?"
"Tarong. Bimmurasak kadagiti mulam dita rooftop."
Sireregta a simrek iti kadaklan. Mayat ti pangan dagiti annakna. Siguro, gapu iti bisbisinda.
"Papa!" naggigiddan dagiti ubbing a nagkuna idi makitada. Maysa-maysa nagmano kenkuana. Binisong pay ni Lyndon.
"Ala, mangankayon. Nasustansia dayta sidayo. Inton bigat, aglutoakto iti naimas," kinunana.
"Yehey!" inriaw dagiti annakna. Ket intuloydan ti nangan.
Mapespes manen ti riknana. Uray ania ita, aramidenna. Dina la ketdi itulok nga agbanagda a kas kadagiti adda iti kalkalsada.
Inruarna ti naiselopin a kuarta ket inyawatna ken ni baketna.
Binukitkitan ni baketna ti selopin. Uray la a dimmakkel dagiti mata daytoy.
Nagturong iti kuartoda nga agassawa. Simmurot ni baketna.
"Nangalaam iti daytoy?"
"Tinakawko," nagtilmon iti dakkel tapno di agbanarbar ti timekna.
"Maituredmon a pakanen dagiti annakmo iti tinaktakaw?"
"Dika agdanag, saanakto a maisagmak! Addan sabali a pabasolenda."
"Ania ti mapaspasmak kenkan? Saanka a kasta! Pangngaasim, isublim. No dimo kayat, patiliwka!"
Naarakupna ti asawana. Naglibas aminen a panagituredna. Nagsangit. Nagbaningrot. Kasapulan kadi a mapasamak daytoy? nakunana iti isipna.
"Mangankan?" kinuna ni baketna idi agsublin ti riknana.
"Nabannogak, kayatko ti aginana. Kayatko ti maturog…" insungbatna.
Impaidda ni baketna ti sangadangan ti puskolna a daan a kutson a pagid-idaanda nga agassawa. Impusotna ti bagina.
"Timmawag ni manang itay. Adda kano impaw-itna. Inkanto alaen," kinuna ni baketna.
Ngem kasla awan nangngegna. Inkidemna ketdi. Inton bigat, aldaw dagiti mangmangged. Aldaw ti panagungar. Aldaw ti sabali manen a pannakilaban. Ken rugi ti sabali manen nga atiddog a panagayuno.—O