Ti Kanibusanan ni Pilong

NABAYAGEN a makamulagat ni Pilong ngem di pay bimmangon. Nakapamitlo metten a nagikkis ti inana. Ngem adda pay laeng a nakaunnat iti iddana. Saan nga agkutkuti, mirmiraenna ti bayangbayang ti balay a binobedaanna iti narasay a puraw a lupot— pasaray muregreganna a kasla adda buybuyaenna a sine kadagiti nagkukuros a paragpag ti balay.
"Nagalas met a darepdepen," nakunana ket kasla makitkitana pay laeng ti langa ti lalaki a kasla mangsutsutil ti isemna kenkuana.
"Siak ni Patay," kuna ti lalaki. Nagparang daytoy idi mapan koman maturog kalpasan ti panagpanaw da Oming ken Pilis a kinain-inninumanna idi rabii. Hang-over ti Baro a Tawen ti panagrurunggoda.
Saan a nakabutbuteng ti langa ti lalaki nga agkuna nga isu ni Patay. Natayag, piskelan, ken nakabado pay iti natayengteng ti ngisitna nga atiddog ti manggasna, ken dekorbata. Nakakallugong met iti nangisit. Adayo a nalanglanga ngem ni Richard Gomez ket uray pay lalaki, magutigot a dumngeg iti sawen daytoy. "Orasmo koman, Pilong," kinuna ni Patay; kagatna ti sigariliona. "Umayka koma alaenen. Ngem itay rebisarek ti listaak, adda pay met la tallo a dimo naaramid kadagiti banag a naikari nga aramidem. Dagitoyda…" kinuna daytoy ket adda inruarna manipud iti likudna a kasla naingpis a kompiuter a kellaat a naglawag apaman a naungapna, "…umuna, siripem ni Jenina a balasang ni Ka Toring; maikadua, agririkayo ken ni Kantibas; ken daytoy maikatlo, kasla awan aniamanna ngem isu ti ultimum: makapanganka iti maiparit a kanem. Sige, agkitatanto manen." Kalpasanna, pimmanawen ti lalaki. Isu metten a makariing. Ik-ikkisan gayamen ti inana ta nangaton ti init.
Ngem saan a dagus a bimmangon. Sinublianna iti panunotna ti darepdepna. Talaga a nakapatpatak. Kasla pudno. Nakalawlawag a nagsarsaritada iti lalaki. Ngem bigat metten idinto nga agalas nuebe pay laeng idi pumanaw da Oming ken Pilis— nga isasangpet met ti lalaki.
"Bunga ti nairut a turog," kinunana laengen. Kasta ngamin ti kuna dagiti lallakay.
Ket makakatawa latta manen iti darepdepna. Ngamin, kasano a siripenna ni Jenina no resrespatarenna unay ti balasang? Ta ay-ayatenna. Isu ti makagapu no apay a nag-call-off-da ken Benneth a nobiana. Malaksid pay a dinan kayat ti sumurot iti relihion da Benneth. Masapul ti kanayon a pannakiummong iti grupoda. Ken maiparit ti aginum iti nasanger. Makaayat ti inana idi nanobiana ni Benneth ta naisardengna bassit ti aginum. Ngem isu laeng met ti ragragsakna dayta, isardengna ketdin? Isu a saanen a mapmapan makium-ummong. Ngem dida pay met inikkat.
Maikadua, dinanto pulos gamden ti makiriri ken ni Kantibas. Birngasna pay laeng, nakabutbutengen. No asino ti nangpanagan kenkuana iti kasta idinto ta Ben ti pudno a naganna. Iti kinauyong daydiay a mannanakaw, asino ti makaitured a mangkarit? Bassit nga agpayso ngem pumapispis latta no adda kursonadana ta adda pagpampannakkelna idiay ili. Tanod, mabuteng pay, anianto ketdin kenkuana a di met naayat iti apa? Nasingpet ni Pilong, ket no adda man mauyaw kenkuana, isu ti kinasangerna. Isu daytay kunada nga unaenna pay laeng a gatangen ti gin uray nanginngina ngem ti bagas. Pada kano met ni Kantibas ti kinauyong ni Ka Toring idi isu ti baro. Ket no siripen ni Pilong ni Jenina, kasanon ket agabay laeng ti balayda? Di pay kasla nagpakamatay?
Ket ti maikatlo? Ania kadi itayen dagiti maiparit a kanenna? Naapgad. Rasa. Padaw. Letson. Dagita laeng met. Adda ngamin haybladna. Ngem kas met laeng awan kenkuana dayta. Uray agtigtigerger a taba ti imulsitna, di met makarikna iti naidumduma iti bagina. Ken pangalaanna iti igatangna kadagita a taraon a nagngingina? Linoloko no makagatang kadagita. Ngem no apay ketdi a nagdarepdep iti kasta.
Agkurkurriripay a bimmangon. Immulog iti dua-kadsaaran a balayda a kayo ken haloblaks. Linabsanna ti inana a mangpakpakan kadagiti baboyda. Nagtarus iti likudan ti ubong.
"Dayta ti maalam iti kinabartekmo!" impakamakam ti inana. "Kaska la di agdigdigosen. ‘Ton no kua ita, maipadaka kadaydi amam!"
Ania ket ni nanangen, nakunana iti nakemna. Ipalubosna ngarud met a matay iti barbartek met?
Sungbatanna koma ti inana ngem nagulimek laengen. Amangan no kumaro ti suron daytoy ket dinan palubosan a sumurot ken ni Pilis idiay Patad. Agkasangay kano ti anak ti maysa kadagiti Hawayano a kabagian ni Pilis idiay ket agpasalada. Mapaos man a makisala. Manipud nanobiana ti Benneth, saanen a naisurot pay kadagiti gagayyemna. Kasano ket maiparit met ti makisala.
Agkurkuridemdem pay laeng a nangibaba iti siper ti putotna. Impaturayoknan. Intangadna pay. Ngem agurayka. Ania daydiay nakitana a nakatugaw iti kasabaan iti arubayan iti bangir? Ni Jenina, kiskissayanna met ti nagyan ti basisawna?
Nagtilmon iti namaga ta dina metten maisina dagiti matana iti balasang a nakatallikud kenkuana.
Susmariosep! Pakawanennak, Ka Toring, nakunana iti panunotna. Iti pannakatarantana, nagtaray a dina payen nasayaat nga insubli ti inruarna itay. Pumideg koma iti semento a diding ti ubong tapno aglemmeng ngem nasigkalna ti maysa kadagiti nakapasanggir a bayog a dati a pasag ti bubong ti ubong. Naitikleb idinto a nagtaladtad dagiti pasag. Dandani naidugmam iti pagayusan ti rugit ti baboy.
"An’a daytan?" imsiag ni nanangna.
Kellaat met a napataliaw ni Jenina. Agik-ikkis a nagtaray a simrek iti balayda a mangingatngato iti siurpantna. "Manninirip! Manninirip!"
Bumangbangonen idi umasideg ti inana iti ‘yanna. "Anampay, aya?" inulit ti inana ti nagsaludsod.
"Diyo nangngeg, aya?" kinunana. Timimpagna dagiti kimpet iti takiagna a nagangon a takki ti baboy.
"Samman, a! A, ngem anampay a kua…! Mangibabainka!"
"Ammok ngarud nga adda dita ket adda met CR-da?" inrasonna. "Bimmabbabayan a mangituriri lattan iti no innod’toy ditan," indayamudomna.
Agdaydayamudom met ni nanangna a nagturong iti balay da Ka Toring. Pengdanna koma ngem napanunotna a nasaysayaaten a makilinnawag a dagus ti inana amangan no pagpupungtotan ni Ka Toring.
Napanna intugaw ti naguray iti balayda. Ania ngata, agdarum ni Ka Toring iti barangay? Nasayaat laeng no di kabilen ti lakay. Mamin-ano laeng nga ilusit ni Ka Toring? Agtayag iti lima a kadapan ken tallo a pulgada ken di met naingpis unay ti bagina ngem kasla kontrabida a gumagabbo ti lakay.
Pinadasna a binukel ti nakitana itay. Ngem sabali ti limtaw iti mugingna. Ti lalaki iti darepdepna a kasla manutsutil ti isemna! Ania ket a pannakairanrananan.
Duapulo a minuton sa ti napalabas sa nagawid ti inana. Saan a met a makapungtot ti langa daytoy ngem saan met a naragsak.
"Ania, ‘nang?" sigagagar a nagdamag.
"Ket daydiay… makaunget ni Ka Toring. Imbagak a dimo met inranta ti napasamak. Naawatanna ngem ‘diay bisitana ti di makaaw-awat. Kasla madi ti bagbagina. Agar-arem sa ngamin ken ni Jenina."
"Apay kano ngamin a sadiay ti nagkuaan ni Jenina?" inuntonna.
"Inusar ‘diay bisitada ti kasiliada. Iti bartekna, naibayag iti uneg. Saanen a nakauray ni Jenina. No binigbigatdanto met ngamin ti nagin-inum. Padam ita nga arreng! Ket no kabilennaka ‘diay tao, an’a ti maaramidam?"
"Asino ngamin, aya?"
"Ni Kantibas…"
"Kantibas!" naipigsa ni Pilong ti unina. Nagmaga ti katayna. Di kad’ kuna ni Patay a ti panagapada ken ni Kantibas ti maysa kadagiti dina pay naaramid?
"Adda pay laeng pagsiddaawam a di maaramid dayta a tao, aya, ta kasta ti langam?" kinuna ti inana a kasla maburiboran. "Ayna, Barok, tallopulomon, agnakemkan. No an’a pay lat’ nagmadiam ngamin ken ni Benneth. Di simmaysayaatan koma ti biagmo ita."
Ngem kasla awan nangngeg ni Pilong kadagiti sinao ti inana ta kasla adda nangtugkik iti kimmotna. Agpayson sa metten ti tagainepna, aya? "Patienyo nga agparang ni Patay iti tao, ‘nang?" kinunana ketdi.
"Dumngegka kad’ iti sao…"
"Sungbatanyo pay ti saludsodko!"
"Apay, ngamin, aya?"
"Basta."
"Patpatiem. Sarsarita laeng dayta a Patay."
"Ket no nagpakita iti tagtagainepko. Imbagana kaniak dagiti napasamak ita."
"Adu la unay. Dika pay la umad-adayo. Amangan no matumpongannaka ni Kantibas ita ta kapigsa ti bartekna."
"Ket no ngata innak pay laeng agpalamiis idiay Patad, ‘nang?" kinunana. Saan a dakes a liklikanna ni Kantibas. Ta no agapadan ken Kantibas ket pudno ti kinuna ni Patay, di pay ket maymaysa laengen ti dina maaramid? "Uray dua nga aldawko laeng idiay, ‘nang," kinunana idi dina mauray ti sungbat ti inana.
"Nasayaat met, a. Ket asino ti kaduam ngarud?"
"Ni Pilis."
"AGPULOTANKA," kinuna ti kaabayna.
"Sige latta," kinunana ngem napatilmon a nangkita kadagiti nakadaya iti lamisaan a pagsasanguanda nga umin-inum. Nagimasen dagitoy. Ken nakaad-adu. Letson a baboy. Igado. Gisado. Insarabasab a karne ti baboy nga isimsimotda iti dara a nakaim-imas ti kitana ta natutor sa a nabatil. Uray la sumurot nga agtilmon no amilen dagiti mangisubo ti dara a maipilkat iti gigisda.
Adda pay nakadaddadakkel nga udang nga inregaloda kano iti nagkasangay a kabagian ti Pilis. Simmangkadadakkel dagiti rasa. Adu ta adda kano pagtaraknan ti nagregalo.
Kakaasi ni Pilong a mangtepteppel iti bagina a pumidut. Pampanunotenna ti darepdepna itay bigat.
Kas met la addan mangiturturong kadagiti pasamak, nakunana iti panunotna. Ket nupay arig tallo a barangay ti nagbaetan ti Patad ken Tabunay, saan latta a makaidna. Kasla iti ania man a kanito, kellaat nga agpakita ni Kantibas wenno ni Patay.
Ket no mapasamak aminen dagiti imbaga ni Patay, matay kadi metten?
"Kasla dimo kayat dagiti lutoda?" inkidag ti sabali pay a kaab-abayna.
"Samman. Ngem adda ngamin haybladko. Isu a medio hinay-hinay lang," kinunana nga umis-isem.
"Awan sabali a pulotan ditan, kasin?" dinamag met ni Pilis iti maysa a kasinsinna.
"Adda daytay laki a ginatangda, a, ngem awan met tintana ta ngelngel met dagitay nagdalus. Imbellengda amin. Di kad’ nakaluslusiaw nga inadoboda," insungbat ti maysa nga adda iti ridaw.
"Mangipakastoyka man latta," kinuna ni Pilis.
Saan a nagbayag, sa dimteng ti adobo a laki. Inyeg ti maysa a lalaki. Apagidisso daytoy, simrek met laeng iti balay.
"Kasinsinmo pay daydiay?" kinuna ni Pilong ken ni Pilis. Insurotna ti panagkitana iti lalaki a simreken iti uneg ti balay.
"Saan man nga isuda ti pakaringgoram," kinuna met ni Pilis ket inyawat daytoy ti baso kenkuana.
"Kasla ngamin adda parikutna!" binagi met ti maysa. "Ken bay-am man dayta hayblad a kunkunada. Ubingka pay. Adda kad met maatake a kas kenka iti edad."
"Kunam dayta ta no madamdama, addaytan ni Patay a mangala kenkuana," inkatawa ti sabali.
"Mabuteng nga umay ditoy daydiay. No nagadutayo. Pagtutulongantayon, a," impangas ti sabali.
Timmagay. Binagkatna ti malukong a naglaon iti laki. Naimas met ti pannakaluto daytoy. Ken saan met a nalusiaw a kas kunada. Napangisitda met.
Nakapaminsiamen a nangitaog idi adda dua a lallaki a mapasungadanda. Ni Kantibas ti maysa!
"Apay nga adda ditoy dayta?" sinaludsodna ken ni Pilis. Dinarupen ti danag. Sigurado a singiren ni Kantibas.
"Naammuanna siguro nga addaka ditoy. Ket sinurotnaka," kinuna met ni Pilis.
Agtigergeren ti amin a laslasagna. Mariknana a kasla dina kabuteng ni Kantibas ita. Ngem adda kadanagna a dina mailawlawag.
"Dika agdanag," inyarasaas ni Pilis kenkuana. "Lugobantayo no mangriribuk. Maymaysana, nagadutayo."
Ngem saan a naksayan ti nerbiosna. Aglalo ket immabay ni Kantibas kenkuana. Kasta met ti kadua daytoy.
"Saan a dakayo ti kabusorko, kakadua," kinuna a dagus ni Kantibas a nangkammet iti abagana. "Ni Pilong laeng ti kasapulak. Adda atrasona kaniak."
Kellaat, kasla adda nangyarasaas ken ni Pilong: "Danogem ketdin!"
Dina napupuotan, pinapispisannan ni Kantibas. Naiparusisi a dagus daytoy. Ket sakbay a nakabales, nagrarangasanen dagiti kakasinsin ni Pilis.
Dimteng dagiti tanod. Innalada ni Kantibas.
"Ipailimi," kinuna ti maysa a tanod. "Panawen metten nga agnakem daytoy."
Intuloyda ti nagiinum. Ngem mariribukan ni Pilong. Agsasarita dagiti kasangsangona ngem kasla dina mangngeg ida. Idi kuan, immabay kenkuana ti kadua ni Kantibas a dimteng.
"Malpasen, Pilong," inyarasaan daytoy.
Nasdaaw. "Am-ammonak?" kinunana.
"Wen, a. Dinak malasin?"
Miningminganna ti kaab-abayna. Idi kuan, dimmakkel dagiti matana. Nagtilmon iti nagsasaruno. Nakamagmagan ti karabukobna. "Patay? Sika kadi dayta? Saan a pudno daytoy!"
"Kasangsangonakon, dimo pay laeng patien? Kas kunak, malpasen. Umaykan alaen."
"Kasano a napasamak daytoy? Dardarepdepka laeng."
"Nairanta amin dagitoy, Pilong. Inaramidko. Kas kunak kenka, naglabesen ti kaaddam ditoy daga. Siak ti agikaro no dika maisuko a dagus ken ni bossing."
"Ket ti maudi, diak pay a naaramid."
"Immunan, Pilong. Ti kinnanmo a laki, nalaokan iti dara ti baboy."
"Kunakto pay a sika daytay nangyeg ditoy!" Limmusiaw ni Pilong idi adda maamirisna. Ti relihion da Benneth!
"Saan! Ramanak man!" Ket innalana ti malukong a nagyanan ti laki. Kimmutsara. Nakaad-adu. "Awan. Puro a laki daytoy!" Ket kimmutsara manen iti insakmolna. Manen. Ken manen.
Idi kuan, naltotan ni Pilong ket nadaleb iti daga.
"Ket arayatenyon, a!" adda nangipukkaw iti ummong. "Buybuyaenyo met lattan!"
Ngem naladawen. Awanen angesna.
"An’at’ kinuana ngamin?" adda nagkuna kadagiti immarayat iti ‘yan dagiti agiinum.
"Kasla adda ibagbagana itay. Itay kuan, impelpelna metten ‘ta laki a pulotan."
Maysa ti simmango iti lalaki a kinadua ni Kantibas a dimteng. "Sikan sa ti kasarsaritana itay? Dimi man naaw-awatan ti saritaanyo."
"Maawatanyonto ngem saan pay nga ita. Sige, umunaakon ket adda pay rantaek idiay kuerpo ti polisia idiay ili.—O

Ti Silaw ti Paskua ni Lyndon

NASANGPETANNA dagiti annakna a nakaragragsak nga agaayam iti balkon ti pagkaseraanda a bunggalo. Is-isuda nga agkakabsat. Sinabatda iti ruangan sa maysamaysa nagmano ken nangbisong iti agsumbangir a pingpingna. Ni Kenneth, ti inaunaan a lalaki nga agtawen iti sangapulo ket dua, insarangna ti gemgemna. Insabatna met ti gemgemna. Kasta ti insurona ken ni Kenneth ta bariton. Mariknanan nga addan alumiim daytoy a mangbisong kenkuana. Natuladna dayta iti ninongna a taga-Maui. Imbes nga agmano no kasta nga agkitada no agbakasion, pagtim-ogenda dagiti gemgemda. Kasta kano ti panagkikinnablaawda idiay ‘yanda.
Innala dagiti dua a babbai a nagtengnga, da Joanne ken Jenny, dagiti iggemna ket isudan ti nangiserrek. Nagbitin met ni Lyndon, a buridek ken agtawen iti lima, iti tenggedna.
Ugalidan dayta kada masangpetanna dagiti putotna. Saan a dagus a sumrek iti balay. Agiinniliwda. Kasano ket pasaray tallo nga aldaw sa sumangpet manipud iti trabahona a kas security guard ti maysa a paktoria idiay Cainta. Agyanda pay iti balkon. Masapul nga agdengngeg nga umuna kadagiti estoriada. Kadagiti inar-aramidda iti eskuela ken no ania pay dita.
Impatugawna ni Lyndon iti barandilias ti balkon. Immabay. Simmango met ni Kenneth kadakuada.
Agkaiwara dagiti nagkartiban iti pagiwarnak iti datar ken iti makupin a lamisaan a nagsasanguanda itay.
"An’a ti ar-aramidenyo?" dinamagna idi makasublin dagiti dua a babbai.
"Star," inkatawa ni Kenneth.
Namingminganna dagiti kinartibda a sinanbituen manipud kadagiti pagiwarnak nga isangsangpetna ken dagiti nausardan nga scratch a bond paper. Nagduduma ti kadadakkelda. Adda kakasla dangan ti kaakaba ti padeppana, adda met kasla piso ti kadakkel. Adda pay nagbubukel a kasla bola a babassit.
"Ket an-annuenyo dagita?" kinunana a makais-isem.
"Ibitintayo iti krismas tri," ni Joanne ti simmungbat.
"‘Tay, nagpintas ti krismas tri da Pepeng," inyayug ni Lyndon. Tinangad ni Lydon sa medio ginuyodna ti imana nga ig-iggamanna tapno ngata isu ti kitaena. Anak ti karrubada iti subdibision a ‘yanda ti ibagbagana. "Adu pay ti babassit a nasileng a bolana. Ken adu nga star. Nagdadakkel!" Dimsaag iti paladpad sa immuestrana babaen dagiti imana ti kadadakkel dagiti kunana a sinanbituen.
"’Yan ti ginatangyo a krismas tri, ‘tay?" kinuna met ni Jenny. Nasiputanna ti yaasideg ni baketna, nagsanggir iti hamba ti ridaw.
"Asino ti agkuna a gumatangak iti krismas tri?" kinunana ngem ammona lattan a ni baketna ta kanayon nga ilasbong daytoy kadagiti annakda. Mayat ti isemna.
"Si nanay!" kinuna met ni Lyndon a nangiwagis pay iti ‘yan ti inada.
Kasano man a malusotana daytoy itan? Adda met ket kautenda ta adda pay nabati a sangapulo ribu a pisos iti bonusna. Ngem dina kayat a kutien ta no maibus, pangalaanda pay iti gastuenda iti panawen ti rigat? Numona ket maksayanto man inton Paskuan. Sa kakirang ti kuarta iti bulan ti Enero.
Agag-agas ngamin ni Kenneth isu a sangkakunana ken ni baketna nga agin-inutda. Sakit iti puso ti sakit ti barona. Dayta ti gapuna a dina unay babaonen.
Tiniliwna ni Lyndon, sa kinilikilina. Naggargarikgik ‘toy inaudian. "Agang-angawkan sa, e!" kinunana.
"Haan, a," kinunana ti ubing nga agal-al-al. "Ni nanay ti suitik."
Nagsubli ken ni baket ti inaramid daytoy!
"Saan, ammo kadi met ni nanangyo ti agsuitik," kinunana. Narigaten no idakdakkelda dayta a pammati. "Bay-anyo, addanto met krismas tritayo," inyar-artiokna. Uray awanto met laeng, a.
"Yehey!" kinuna ni Lyndon, ket naglagtolagton. Binolabolana pay ti sinelasna. Dinanggayan met dagiti kakabsatna.
Maragsakan a nakabuya iti idiarda, ngem napasennaay. Makurkuranganda ngem naragsak dagiti annakda. No ibaga nga awan, saandan a sapulen.
"Ala, itarimaanyo dagita warayon ta mangrabiitayton," kinunana.
Nagiinnuna dagiti ubbing a nangpidut kadagiti warada. Nagtinnulongan dagiti dua nga inauna nga insuksok iti daan nga enbelop dagiti kinartibda a sinanbituen.
Agsagsagaden ni Jenny idi makitana dagiti kur-ikur-it, nagkukuros a nadumaduma a kolor a linia, iti diding a sementado a namagsina iti balkon ken ti kadaklan. Iti moldora ti kakaisuna a tawa, naiparabaw dagiti tukkotukkol a kolor.
Napasanaltek. Kapimpintana daytoy itay napan a bulan ta napno iti ugis-ugis. Naimbag ta mangrugin a matuklap ti dati a pinta daytoy ket idi imbagana iti akimbalay, imbagana a papintaanna lattan ta ikissaynanto lattan iti upa ti magastona. Isu a kasla baro ita ti balay. Ngem di pay nakita ti akimbalay. Kinapudnona, iti sangapulo a tawendan nga agup-upa, namnamitlon sa pay nga immay simmarungkar. Agsarakda lattan no kua iti ruar no agbayad iti upa. Kada tallo-uppat a bulan nga agsingir.
"Ayapo, rinugitanyo man ‘ta didingen," kinunana nga awan masnop a tuduenna kadagiti ubbing.
"Ni Lyndon, ‘tay," kinuna ni Kenneth. Pinidut daytoy ti sinuktona a sapatos ket inserrekna.
Napasennaay a nangkita manen iti diding. Agunget la koma ngem ania pay ti serserbina?
"Aggaokan no nakalutokan," kinunana ketdi ken ni baketna. Kimmaro ti bisinna iti pannakariknana iti suron.
Nalawag pay ti aglawlaw ngem kapilitan a naggao ni baketna. Dina kayat a saanda nga agsasango a mangan no addada amin. Numero uno a di kayat daydi dakkelna a lalaki dayta ket naimula iti panunotna.
Yay-ayaben ni baketna ti pannangan idi madlawna ti agkutikuti iti balay iti bangir ti kalsada a kasinnango ti pagyananda. Ni Manong Roy, Ilokano met laeng a kas kenkuana. Agikabkabit iti Christmas light iti sango ti balayna.
"Narabiyanka met, manong?" kinunana.
"Kunam ngarud ket nakalagipak iti pannakakitak iti obra dagiti annakmo," inkatawa daytoy. Insardeng biit daytoy ti panagibitinna, sa met laeng intuloyna.
Naguni manen ni baketna.
"Mangantay pay, manong," impakadana. "Agay-ayab ni baket."
"Ala, nasayaat a panagsaadna," insungbat ni Manong Roy, "yur-urayko met dagiti aginak."
Simreken iti kosina.
Nakasangon dagiti ubbing. Nailabayan payen ni baketna ida. Lalo a sinaraaw iti pannakakitana iti naidasar a ginalip a tarong a nasagpawan iti aramang. Sabali pay ti torta a tarong met laeng. Nagimasen. Timbog ti katayna.
Immabay iti buridek. Nagtengngaanda ken baketna. Aglimanan ngem naayam pay la a mangan ket iraprapinda a subuan.
"Nagbuggokay met laeng?" impalagipna.
"Wen, a, ‘tay," ni Jenny ti simmungbat.
"Attack!" kinunana ket madamdama pay, mayaten ti panagisubo dagiti ubbing. Nakalablabo ti ketsap nga imbukbok ni Kenneth iti sidana a torta. Impinigna ti ginalip nga inlabay ti inana. Makanna ngem masapul nga adda kabulonna a danum. Pagsayaatan dagiti addina ta awan atrasanda, malaksid iti buridek nga adda kuskusimna.
Namnamimpat sa pay a nangisubo idi kalbiten ni Lyndon. Ubing a talaga. Kasla awan manen kenkuana ti pannakaduktalna iti inaramidna iti diding. "Kaano a gumatangka iti krismas tri, ‘tay?" kinunana.
"Manganka ketdin," kinunana. "No aglabayka pay, gumatangakto no bigat iti krismas tri."
Ne, ket nalpas met laengen dagiti kakabsatna ken agay-ayamda manen iti balkon, ngem mangmangan pay laeng ta nakapamindua ketdin a naglabay. Impakitana pay ti pingganna apaman a nalpas. "’Tay, awan ti natda, o."
Pudno nga uray murkat, awan. Nairuamdan iti kasta ta dillawenna no adda. Kasta ‘di amana. No mabalin, awan masayang.
"Ipakitam la a nakurapayka unay," kinuna ni baketna iti naminsan ta uray iti pagdadayaan, dina kayat a di maibus ti nailabay. Sayang.
Ngem husto ni baketna. Inkakaubinganna ti kinakurapayda. Pasaray pay maminduada laeng a mangan iti inaldaw idi. Saan met ketdi a kas idi itan ti kasasaadda. Ngem dina naikkat dayta nga ugalina. Dayta ti pangibagbagaan ni baketna a naimut.
Nakigtot idi kellaat nga agtatagari dagiti ubbing iti ruar. Tinakderanna ti labayna.
Dandani naltotan iti nakitana. Mayat ti lagtolagto ni Lyndon a mangbuybuya— idinto nga itudtudo dagiti in-inauna— dagiti Christmas light da Manong Roy a kasla aglulumba a mangun-unor iti sanipa ti balay sa met la agkikinnamatanda nga agsubli iti naggapuanda a sinanbituen.
Naalsem ti libbi ni baketna idi kitaenna. Adda iti abayna. Simmaruno kenkuana itay.
Immunan a nagsubli iti panganan ni baketna. Nagsubli met ngem awanen ganasna a mangan.
"Tinto la ngamin maar-aramidmo," kinunana ken ni baketna a ti kuna daytoy a pananggatangna iti krismas tri ti kayatna a sawen.
"Igatangam idan, a," insungbat ni baketna.
"Ammom met, baket, nga agin-inutta. Di ammo ti masanguanan."
"’Ta la maminsan, dimo la mapagustuan idan?"
"Apay, no awan, ipatayda, aya?" kinunana.
"Saan, a, ngem ‘ta ngarud ragsakda met."
"Naragsakkami met idi ubbingkami uray awan dagita. Ultimo palpalitog, awan."
"Dayta ti rigatna kenka ket. Ti kayatmo, sagrapen dagiti annakmo ti nagpadasam."
Timmakder ni baketna. Binitbit daytoy ti pingganna nga impan iti lababo. Kalkalungkongan ketdin daytoy! No saan a dakes kadakuada a Bikolana dayta, dakes kenkuana!
Simleng ti panagkitana. Ngem kasla adda nangapput iti ngiwatna ta nakitana ni Kenneth a nakatakder gayamen iti ridaw a kumitkita kadakuada. Rimmuar a dagus ti ubing iti pannakakita daytoy kenkuana.
Umas-asuk pay laeng ti agongna iti rurod idi sumrek ni Lyndon. Di ngamin naruam a masungsungbatan. Ken ita la nga agsao ni baketna iti pabaribar a kasta kenkuana—iti las-ud ti sangapulo ket uppat a tawen a panagdendennada— sa inraman pay daytoy ti napalabasna. Ket ania koma ita no mapadasanda met? Dikami met natay, nakunana iti panunotna. Ken tapno masursuroda met, a, ti agbiag. Kas kadakam’ nga agkakabsat.
"’Tay, dakes ti agap-apa iti panganan!" kinuna ni Lyndon nga addan iti sangona.
"Umadayoka ditoy. Sikanto pay ket ti galpitek," inridisna.
Nagtaray ti ubing a simrek iti kuartoda nga agkakabsat.
Nakadagdagsen ti barukongna a rimmuar iti balay. Tinurongna ti spiral nga agdan nga agturong iti rooftop nga inaramidnan a garden. Kayatna ti agpaangin.
Ania metten. Itay laeng, nakaragragsakda. Ita ketdin…
Kapungtotna man ti bagina. Apay a di maawatan ni baketna? Dandani la dida mangan idi. Ket dayta ti lislisianna. Sa ket agpagatangda iti awan kaes-eskanna. Makanda ngarud ti krismas tri? Gapu ta dina napadpadasan idi ket kayatda a mapadasan, paruarenna lattan uray awan? Saan a mabalin, a. Napia koma no baknangkami, nakunana iti panunotna.
Nagsammaked iti pagatngatuen ti puseg a paladpad ti rooftop. Nagraniag man ti aglawlaw. Kasla inarak ti kulalanti dagiti balbalay ti sibubukel a subdibision a ‘yanda. Adda naburnok, adda met managsaggaysa. Uray ti balay ni Kuya Mel a mammartek ket adda. Nabayag siguro dagitan ta Paskuan no bigat.
Ket dagiti ngata awan silawna? Siguro, balay dagiti eskuater a Muslim? Wenno dagitin sa met na-foreclose a balbalay?
Makaurnong la koma met ti igatangna iti balay iti daytoy a subdibision. No apay nga adu ti immatras a gimmatang idinto a napintas met ti lugar iti panagkunana. Mabalin a ti kinaadayo ti San Jose del Monte, Bulacan a ‘yan ti subdibision iti Manila.
Ngem naulimek ditoy. Kasla idiay probinsiada a nangpanawanda iti rigat— rigat a dinanon ken mangmulmulmol met laeng ita kadakuada ditoy. Agpatpatingga laeng iti ar-arapaap a makagatangto koma met kadagiti bakante a dadaelen a balay ta nalaklaka. Ngem saan ketdi nga isu ti nasnasken kenkuana ita no di ket ti pannakaagas ti barona. Isu nga ikarkarigatanna ti agsalimetmet. Ngem ni baketna…
Limmag-an met laeng bassit ti barukongna kalpasan ngata ti nasurok a maysa nga oras a panagpapaanginna. Dalan ti angin iti ngato ti balay ta adda Indian mango a medio nangsalumpayak iti balay. Ken ar-araken ti kulalanti iti rabii.
Inadaywanna bassit ti mangga iti dayta a nalagipna. Binuyana ti pakabuklanna. Napaisem.
Immulog. Nakasaganan dagiti pagsukatanna. Nakayaplag metten ni baketna iti salas. No sumangpet, agkakaiddada iti salas ta agay-ayamda pay laeng nga agaama sakbay a maturogda. Yaplagda ti kutsonda ket isu ti pagpaklebanda nga agaayam iti chess wenno snake and ladders. Aramidda daytoy ta iti kabigatanna, didanto manen mariingan. Ngem ita, nakaturogen dagiti ubbing.
Napasennaay manen ta nariknana a kasla adda nangkikir iti barukongna iti pannakakitana kadagiti annakna nga agkakaatag. Naimbag ketdi ta agkakatunosanda.
Nagdigos. Sa immabay ken ni baketna. Inarakus ni baketna ti takiag daytoy iti barukongna. Inunnatna met ti imana ket nagpungananna. Kastada. Kasta ti tulagda. Dina kayat a pagbayagen ti apada.
"Addanton krismas tritayo," kinunana.
Immirut ti rakus ni baketna.
UN-UNORENNA pay laeng ti agsang-at a kalsada nga agturong iti balayda ngem mangmangngegnan ti ringgor dagiti putotna. Kasla makitkitanan ti ragsakda, nangruna ni Lyndon, a makakita iti pasarabona. Gimmatang iti cake. Balor nasurok a sangagasut.
Isun ti nangigatanganna iti dinawatna ken ni baketna nga igatangna koma iti plastik a krismas tri ngem nangina met gayam. Isu a cake lattan. Makanda la ngaruden, nakainut pay.
Ngem nagbiddut iti panangipapan. Imbes a sanguen a dagus dagiti putotna ti inyawidna, ti ketdi ob-obraenda ti impakitada kenkuana. Binistianda ti balkon kadagiti nakatikartib a pappapel. Kasla naubon a parparaypay a naibartay manipud iti ngatuen ti hamba ti ridaw agingga iti suli. Adda pay dua a saan unay a dakkel a parol a naibitin iti agsumbangir nga abaga ti hamba. Papel met laeng dagitoy a nakupinkupin ken malasin a napadalanan iti water color. Ammona lattan a ni Joanne ti akin-aramid ta nag-Best in Art itay napalabas nga school year.
"Oy, nagpintasen!" kinunana ngem napatilmon iti namaga ta kasla kunkuna dagiti mata ni baketna: ‘Isudan ti nangaramid, a, ta dimo met aramiden.’
"’Sin ti nakasursuruanyo?" kinunana.
"Idiay school, tatay," kinuna ni Jenny. "Ni manang ti nagaramid iti parol."
"Naglaingen," kinunana manen.
"Adda ibagak, ‘tay," kinuna met ni Lyndon. Nagbitin kenkuana ket nagkummog. "Christmas light la ti kurangnan," nakapsut ti timek ti buridek ngem kasla napak-olan.
"Ala, wen," kinunana. "Inkay ngarud kanen daytoyen," indagdagna.
Ngem naalan ni baketna ti cake. "Kanenyonto no malpaskay a mangan," kinuna daytoy ket simreken.
Sinurotna.
"An’a ti imbaga ‘diay anakmo?" sinaludsod ni baketna.
"Ket ‘tay insurom, a," insungbatna.
"Adda, aya, imbagbagak?" imbales ni baketna.
Rimmuar apaman a nakasukat. Tulonganna koma dagiti ubbing ngem dida met kayat.
Arig di pay napagustuan ti patongna idi adda agringgor iti bangir a balay. Agsinsinnungbat da Manong Roy ken ti asawa daytoy. Saan met a nagbayag, rimmuar ti tin-edier a baro ni Manong Roy. Kinamat ti pukkaw ni Manong Roy.
"Sa ‘yo na ang pera mo! At magpatayan kayo kung gusto n’yo!" imbales ti barito.
"Nagalas nga ubing daytoyen," nakunana iti nakemna. "Padalek ngata no anakko."
Isu pay laeng ti pannakadlawna a nakanganga dagiti putotna a mangkitkita kenkuana.
"Apay, tatay?" kinuna ni Joanne.
"Baknangda ngamin…" kinunana. Ammona a saan nga isu ti umno nga ibagana. Ngem dina met ammon nga aturen.
"An’a, ‘tay?" ingguyod ni Lyndon iti imana.
"Awan. Diyo dengdenggen ida. Ala, ituloyyo dayta obrayon," kinunana, "ta kitaek man no asino ti kalaingan. Adda premiona a lima a pisos ti kapintasan iti aramiden."
Nagtupida manen iti pagiwarnak. Iti panagkitana, sinanbituen a babassit ti aramidenda. Pasalsali laeng ni Lyndon. Madamdama, adda nadlawna iti diding. Wen nga agpayso, ania?
"Di met nalaingka nga agdrowing, Joanne?" kinunana.
"Wen, a, tatay!" kinunana.
Pinaalana ken ni Lyndon dagiti kolorna a tukkotukkol. Nagtaray met a dagus daytoy. Ngem dinan sa masarakan ket sapsapulennan iti inana.
Madamdama pay, rimmuaren ni Lyndon nga iggemna dagiti kolor.
"An-anuenyo, aya, ti kolor?" kinuna ni baketna a nangsurot ken ni Lyndon.
Nangala ketdi iti kolor. Nalabaga. Inkur-itna iti diding. Napatak ta agandap nga umamarilio a berde ti pinta ti diding. Nangrugi a nagdrowing iti krismas tri. Dakkel a krismas tri. Timmulong ni Joanne.
Pinairuarna dagidi inaramidda a sinanbituen. Impigketda iti indrowingda a krismas tri.
"Nagpintasen!" kinuna ni Lyndon nga aglagtolagto idi malpas.
"Yehey! Addan krismas tritayo!" kinuna met Jenny. Aglagtolagto metten.
"Hay, limmaklakayan, rugrugitanna ti diding," kinuna met ni baketna ngem umis-isem. Nalakanto met la ketdi nga ikkaten dagiti papel.
Anian a ragsak dagiti annakna. Makapalag-an iti rikna.
Linagipna no mano pay ti nabati a kuartana.
Nagpakada ken ni baketna. Uray ta apagalas siete iti rabii. Napan idiay sentro. Gimmatang iti dua nayon a sag-P89.95 a Christmas light. Gapu ken ni Lyndon, nakunana iti panunotna.
Ad-addan ti ragsak dagiti ubbing idi makitada dagiti Christmas light. Malaksid ken ni Kenneth a di maun-uni. Inawidna nga inyuneg ti barona. Tinaliaw ida ni baketna nga agsagsagana nga aggao.
"Apay?" kinunana iti barona.
"K-kua…" agbaningrot metten. "Baka agapakayo manen ken nanay."
Naapungolna ti barona. Di pulos makauni. Ngem immalisto ti panagangesna. "S-saankam met nga agap-apa ket," kinunana. Panagkunana, nagbanarbar ti timekna.
"Na-nakitakay’ idi…" nagbaningrot manen.
Dinan ammo ti isaona. Nadlawna ketdi ti yaasideg ni baketna. Pinisel daytoy ti abagana. "Saankami met a nagapa ket," kinuna daytoy.
Bimmataway ti saibbek ni Kenneth.
"Ala, husto daytan," kinuna manen ni baketna. "Agawaam ketdi ti dumakkel."
Nagsardeng ti ubing. Ngem nakadlaw sa dagiti kakabsatna ket simrekda.
"Apay, kuya? Inungtandaka?" immunan ni Lyndon a nagkuna.
"H-haan."
"Apay ngarud?" kinuna latta ni Lyndon.
"Hay, apo, ta naglaingen nga agsaludsod," kinunana. "Ala, intayon ikabit dagiti silaw."
Impaunorda dagiti silaw iti imbartayda a parparaypay a papel. Nangipigketda met iti diding a nadrowingan iti krismas tri ken napigketan iti papel a sinanbituen ken sinanbola a babassit. Pinaglikawlikawda a kas met laeng iti pudno a krismas tri. Naalas ti pannakadrowing ti krismas tri ngem napintas a kitaen gapu iti panaggilap dagiti silaw a babassit.
"O, sangasabalian!" kinunana kadagiti putotna. "Uray kitaenyo, tuladendanto daytoy!"
Anian a ragsak dagiti annakna. Kasla dida mauma a mangbuybuya iti inaramidda. Kasta met ni baketna a kasla met di mapugsat ti isemna a mangbuybuya kadagiti ubbing.
Ni Lyndon ti immuna a nauma. Immasideg kadakuada.
"’Tay," kinunana, "nagapa da lolo dita bangir?" Lolo ti awag ti ubing ken ni Manong Roy no mapan dumawat idi iti bunga ti makopada a pinukandan.
Piniselna ti agong ti buridekna. "Saoritritka…!" kinunana. Nagkulaidag ti ubing.
Napaisem ni baketna. "Immala kano kenka, kuna idi ni nanang."
Nalagipna la ket ngarud daydi tatangda. Napadasanna ngata daytoy ragsak a marikriknak ita? nakunana iti nakemna.
Pinagsardeng ni baketna dagiti ubbingda ta mangandan.
"Paskuan no bigat," kinuna ni baketna idi sanguendan ti inabraw a tabungaw a linuto daytoy, "aglutotayto iti fried chicken."
"Ken hotdog, ‘tay!" inyikkis ni Lyndon.
"Wen," kinunana. Maibus la ketdi ti urnongna.
Nagdir-i dagiti ubbing. Naglibbi ni baketna. Ngem makais-isem.
Iti ridaw, iti panagkitana, kasla ad-adda pay a rimmimat dagiti saglalaka a Christmas light.—O