"WAG kayong maingay!" inyanawa ni Boyet kadagiti tallo nga addina nga agkikinnamat iti porch ti bunggalomi. Dita nga agaayamda no addaak ta diak kayat nga agkakainaranda. Alisto ngamin ida a kapten ti sakit. Addaak met iti ungtona ti daya a mangilepleppas iti reportko iti opisina iti import-export.
Insardengko ti ob-obraek. Minatmatak ni Boyet. Ur-urayek ti nabayagen a tagtagiurayek nga isawangna ngem diak nauray. Immalikeskes ketdi. Nagsardeng met dagiti addina a babbai. Nagtugawda iti barandilias ti porch. Kimpet ni Anne, a nagsiam itay napan a Setiembre, iti grills idinto nga ipakpakuyakoy ni Carmi, a nagpito itay Nobiembre, dagiti sakana. Intuloy met ni Gabby ti nagsirkosirko. Naguppat laeng itoy a bulan ngem nakakutkuti. Saan met a patpatien daytoy ti kakada. Naimbag ta saan a sagiden ni Boyet.
Sangapulo ket maysanan ni Boyet. Addan iti maikalima ngem pinagsardengmi pay laeng nga agbasa ta isu ti imbalakad ti doktorna. Adda sakitna iti puso ket masapul nga aginana. Alisto a baonen. Nasapa a sinursuruan ti inana kadagiti trabaho iti balay. Ammonan ti mangisaang ken agabraw.
"Naimas ti lutom ita," pasaray kunak idi ken ni baketko, ni Tere. Gayam, luto ni Boyet.
Siak laeng ti agsidsida iti puro a nateng iti balay. Napili iti kanen dagiti annakko. Nangruna la unayen ken ni Boyet.
"Nasayaat ta nasursuruanyo ni Boyet nga agpili iti nasayaat a sida," insintirko ken ni baket iti naminsan ta isagsaganak pay laeng ti mapan mangmarunggay, rugianna metten ti agsangit.
Pinalubosak ida a mapan agyan idiay Bikol iti makatawen ta dandani agserra ti trabahok idi. Sadiayen ti nagkinderan ni Boyet.
"Ibagam, a, kada papa ta isuda ti nang-spoiled," imbalesna met. Bikolana ni baket. Ngem nakail-Ilokano a makisarita. Uray pay tebbagna ket Ilokano. Idi ngamin pilpilitendak da ama— kasta ti awagmi iti dakkelmi a lalaki— nga ikasarkon, inyawidko idiay Ilocos Norte. Adda ni Boyet idin. "Agawidka lattan no dimo maanusam ti agbiag dita," kinunkunak. Ngem innem met la a bulanen ti napalabas, saan met laengen nga agsubli iti Manila. Isu a nagawidak. Dagiti barkadak ti immuna a sinangok. Inum dayta nga estaltope. Idi umaldawen, umay metten iti ‘yanmi ni Tere. Numero uno a diak kayat dayta. Uray pay bulbulluennakto no agawidak basta saannak a suksukonen. Ngem nakigtotak idi agsao. "Umayka pay la mangan tapno dika agulser," kinunana ketdin! Diretso nga Ilokano. Apagisaona, timmallikuden.
Dinamagko iti kasinsinko iti ina, a maysa kadagiti kasangsangok, no asino ti nangsursuro ken ni baket. Ni kano Ina Baket Itang a nanang ni amang!
"Ket no dina ammo ti ag-Tagalog daydiay, kasano nga agkinnaawatanda?" kinunak.
"Dayta ti diak mailawlawag. Inkanto man ket kasarita ni inam a baket amangan ket no ammona ti ag-Bikol," imbales met ti simmangkamaysa a pal-eng.
"Adda ket laingenna?" imbagi met ti ulitegmi a kasadaranmi.
"Nagaget met, ania pay la ti dimo pangayatan," kinuna ni amang idi mangmangankamin. "Panunotem, a, dagiti annakmo. Kayatmo a sapsapulendakanto?"
Dayta man. Kasla napapispisanak. Kas met la saan a babairon ni ama no agsasao.
Ngem inkasarko ni Tere. Idiay lugarmi. Saan nga idiay Bikol. Ipapilit ti katugangak a babai a sadiay ngem diak rimmukna. No agduma ti ugali ti agkasar, lalaki ti mapaturay, kasta ti kunak. Ngem iti panunotko, kukuentaekon no mano ti maipleteda. Bikol-Manila.Manila-Ilocos. Kastanto manen no agawidda. Ania ket a kaadu a gastuekon.
Idi kuan, timmawag ti katugangak a lalaki. "Ta-wan mo kami ni mama mo ning pamasahi."
Ania ngarud, inikkak ida iti dua ribu a pisos. Duada laeng gayam. Ngem idi addadan. Dios por santo ta awanen ti itiitan iti van a naglugananda. Ania ket a sidsiddaawdan kadagiti hybrid a mais a mula dagiti kakaarrubami.
Idi agawidda, diak manen inikkan ida iti kuarta. Ngem nasayaat met latta ti panagpakadada. Gayam, inikkan ni Tere ida iti sangapulo ket lima a ribu a pisos. Bilin kano ti amang. No agririak kano ket bayadanna. Isu met ngamin ti mangayat nga ikasarko ni Tere. Naglatakak ketdi iti lugarda. Adda kano mabalbalinmi ken patpatiendak. Dua a baka, maysa a nuang, ken pito a baboy nga inyan-anus sa ti akintaraken a pinakpakan bareng aganak pay iti laksid ti kinabaketdan ti naparti. Asino ti di masdaaw?Ngem diak ammo ta pinampandagak dayta a pasamak bayat ti panaglabas ti aldaw. Kinse mil? Di pay nagadun no igatangmo amin iti asin? Ngem ngimmato met ti panagraem dagiti partes ni baket kaniak. Patpatulodandak pay iti rasa ken pasayan a paggugustok. Pasaray pay angawek ida no umayda sumarungkar. No kasta a sumrekakon iti trabahok iti bigat, kunak kadakuada: "O, ‘Pa, ‘Ma, malaog na ako. Baka diri ko na sina maabotan igdi." Baka diak idan masangpetan ti kayatko a sawen. Diak ammo no maawatanna wenno saan ta agkatawa latta met.
Ita, umayda manen agbakasion ditoy balay. Sumangpetdanto inton bigat. Pagsayaatanna ti kauumayda ta uray agkikidemda, saanda a mayaw-awan. Ala ket nagadayo ti Bikol iti ayanmi ita a San Jose del Monte, Bulacan! Saanda a masapul ti mangsukon kadakuada. Pagdaksanna met, beinte uno pay laeng ti mabilang ngem aginggada man malpas ti Baro a Tawenen. Isu ti pakakumikoman da baket. Agdaldalusda iti kaanakanna a babai nga agtawen iti sangapulo ket innem. Dayta ti gapuna nga addaak iti porch a saan ketdi nga iti salas a dati a pagob-obraak.
Binugtak ni baket dagiti ubbingmi a nakaringringgor manen. Kabusorko ngamin ti naringgor ken sarita a sarita no kasta a sanguek ti kompiuterko. Diak maala ti kapanunotak.
Immasideg ni baket kaniak. "Apay a kasta ti langam?" kinunana. "Nangato kad’ pay laeng ti gurigormo?" Nagkumkumbulsionak ngamin idi kalman ken idi rabii. Tallo a rutap, dua a pantalon ken dua nga ules, kasla matinnag pay laeng ni baket a nangpandag kaniak. Kasla kasta la ngamin a maep-ep ti lamminko. Inayabanna ni Boyet a mangtulong kenkuana ngem pinengdak. Isarsarakna ‘ta maakaran.
"Diak makapagpanunot," kinunak. "Kabaelakon ti sumrek."
"Dimo koma ibusbusor ‘ta bagim," kinuna ni baket. "Dakam met laeng kadagiti annakmo ti kakaasi." Napanen iti kaanakanna nga agidaldalimanek iti uneg.
Kinapudnona, saan a ti ob-obraek ti ‘yan ti panunotko. Adda naawatko a text message ni Linda itay. Kayatna nga agkitakami iti SM Makati. Ammok a kayatna manen nga ipakita ti ‘anakna.’ Anakta, kunana. In-inauna ngem ni Gabby iti nasurok a makatawen.
Nagkitakami ken Linda idi mapanak aggatang kadagiti masapsapul ni baket nga aganak. Ni Carmi ti imet ni baket idi. Ni Linda ti saleslady. Diak ammo no ania ti naknakanko idi ta inaremko ketdin. Kimmayetket metten a kasla ania ni Linda. Nasikogak. Dayta man ti kunana. Lima a bulannan a saleslady idi. Ngem idi innak sukonen ta itulodko iti kaserana iti Malibay iti Pasay, awan metten! Napanko kinita iti kaserana ta iti met laeng Malibay ti ‘yanmi, ngem talaga nga awanen. Diak payen matawagan iti selponna. Di kano met ammo dagiti gagayyemna. Diak ida pinati.
Agserran ti dati a pagtrabahuak idi makaawatak iti teks ti kasingedan a gayyem ni Linda. nngnak n linda. jr.
Diak mailawlawag ti riknak idi aglalo idi agparangda a dua iti SM Manila.Adda pay kaduada a lalaki.
"Apay nga inaramidmo ti kastoy?" kinunak idi.
"Awan ti rumbeng a pagdanagam, Gayyem," kinuna ti lalaki.
Disnogek kad’ man. Ammona koma ti rikna ti agbalin nga ama idinto a nakalawlawag a pinabuloganna kaniak ni Linda?
"Nobiok," kuna ni Linda idi.
Nengneng laeng ti di makaawat iti amin!
"Makaammoka iti biagmo," kinunak.
Ngem iti naminsan, napanak iti Valenzuela. Sinarungkarak ti ipagko. Idi agturongakon iti baro a pagtrabahuak iti Manila, nakaluganak ketdin da Linda! Adda kaduana a babai a mangsaksaklot iti agdua a tawen nga ubing. Karuprupak! Siniggawatko iti babai ket siakon ti nangsaklot.
Apaman a nakadanonkami iti city hall, no mano a minuto a nagin-innagawanmi ti ubing iti sirok ti kayo a namaseteraan iti semento.
Agin-innagaw ti panunotko no isangpetko wenno saan ta malagipko ti kuna ni amang: "Kayatmo a sapsapulendakanto dagiti annakmo?" Ket intedko met laeng ken ni Linda ti ubing. Dakkel a biddut ta manipud idi, diakon malipatan ti ubing. Dayta ngata ti gapuna a napudot ti darak ken ni Boyet.
"Aldawen, ania pay la ti ur-urayem?" Ni baket. Rimmuar a nakaiggem iti walis. Sinangona ni Boyet nga agsuratsurat iti papel. "Boyet, inka padigosen dagita addimon."
Dagus a nagkuti ti ubing. Imbolsana ti papel ken lapisna.
"Dimo la ngamin maibbatan dagitan, aya?" indil-agko. Ngem inagawaanen ti ubing a pinagunian dagiti addina. Kinibinna ni Gabby.
Tinakderak metten ti ob-obraek.
Naginanaak a nagmalmalem. Amangan no mabugkawak laeng dagiti ubbing no agriringgorda.
Diak la ket ngarud makaturog iti rabii. Inruarko ti kompiuterko idi agalas dosen. Ngem talaga a diak makatrabaho ta pampnunotek ti text ni Linda. Innak ngata?
Diak met makadesision, nagay-ayamak laengen iti Minesweeper. Ngem gapu ta lohika ti kasapulan iti daytoy nga ay-ayam, agkarabettak dagiti bomba ta diak met mapagsusurot ti desisionko.
Idi kuan, nakadlawak iti karasakas iti kuarto dagiti annakko. Dua ti kuarto nga agabay. Iti maysa ti ‘yanmi kada baket ken ti buridekmi.
Rimmuar ni Boyet a manglidlidlid kadagiti matana. Madlaw nga aginkukuna laeng a nakaturog. Paturogek ngamin no kua iti aldaw tapno di unay mabannog nga agay-ayam. Dakes kenkuana ti mabannog.
Tinangadko ti wall clock iti likudak. Alas tres iti parbangon!
"Di ka pa nakatulog, ‘Pa?" kinunana. Papa ken mama ti awagda kadakami. Kasta kano ti awag dagiti nakukurapay a taga-Bikol. Ni baket ti napaturay.
"Ket, sika, apay a dika pay nakaturog?" masemsemak.
"Iinum po kasi ako ng gamot mamayang three-thirty. Uminum na po ba kayo?" Isu pay laeng ti pannakalagipko iti maintenance-ko a para-high blood ken panagdakkel ti puso.
Nagtarus ni Boyet iti kasilia iti abay ti kosina. Nadlawko ti panagkusikusina, ngem intuloykon ti nagay-ayam.
"’Pa, kape?" nakigtotak idi agtimek ti ubing.
Namulenglengak ni Boyet. Iggem ti maysa nga imana ti pangiggaman ti mug sa tengtenglen met ti kanigidna ti ngarab daytoy.
"Riingem man ni inam," kinunak.
Nagtungpal a dagus ti ubing. Awan pay maysa a minuto ti napalabas, rimmuaren dagiti agina.
"Inumem dayta kape ta maturogakon," kinunak ket iniddepkon ti kompiuter.
"Nagtomarkan?" kinuna met ni baket.
Diak naguni ta innalana ti botelia ti mayonnaise a ‘yan dagiti agas.
"Maturogka no kuan," kinunak ken ni Boyet apaman a nakatomarak.
Saan a nagbayag, addan ni baket nga immabay kaniak. Rimmakep a dagus. Rinakepko met. Kasla madengngep ti pudotko iti kastoy a diarmi.
"Ket ‘diay kape?" kinunak.
"Tinakkubak. Ipapudotkonto no bigat ta ikkak ‘ti gatas."
Saanakon a nagun-uni.
NASAPA a nagpellesak iti kabigatanna. Nagdiram-osak laeng. Saanakon a nagpantalon iti slacks. Naka-schedule a bakasionko ita nga aldaw, ngem inrasonko ken ni baket a nasisita unay ti kaaddak iti opisina.
"No dimo kabaelan, kaduaenka," kinunana idi agpakadaak kenkuana.
"Saanen."
Nagtarusak iti opisina. Tinawagak ni baket. Ti telepono ti opisina ti inaramatko tapno patienna a simrekak. Apagbiitkami laeng a nagsarita.
Nagturongak a dagus iti SM Manila. Asideg iti Port Area a ‘yan ti opisinami. Nakitak a dagus ni Linda ken ti anakmi.
Dinakulapko ida. Kinapudnona, agingga ita, diak pay nakadesision no yawidko ni Junior.
Simrekkami iti McDo. Inyabog ni Linda ni Junior iti pagay-ayaman dagiti ubbing.
"Ania ti planom iti anakmo?" kinuna a dagus ni Linda.
"Kayatmo a sawen… sisasaganakan a mangipabus-oy?" kasla agduaduaak pay laeng.
"Nagsaritaanmin iti nalapat daytoy. Total, anakmo ni Junior, sika ti adda karbenganna."
Saanak a nakauni.
DIAK kabaelan a kargaen dagiti ginatgatangko isu a nagtaksiak manipud SM Manila agingga iti Bulacan. Talaga a nakaad-adu. Naggatangak pay ngamin kadagiti ipapaskuak kada katugangak. Ti la adda ditan nga innal-alak. Total, adda met kuartak ta nawadwad bassit ti bunosko.
"O, ‘Pa, bakit nandito kayo?" kinunak iti katugangak.
"Siempre, kami ang nag-igdi ta dai man kamo nagduman." Inkatawa ti katugangak. Nagkatawaak met. Ammonan ti sumungbat. Isuda kan’ ti immay ta dimi met sarungkaran ida. Nagdadakkelen dagiti ug-ugasanda a pasayan ken rasa! No maammuan ni abiratko nga Alan, agimon manen.
Nagtarusak iti kuarto apaman a naiserrekmi dagiti ginatgatangko.
Simmurot ni baket.
"Ket, ania ti napasamak iti napanam?" kinuna ni baket idi yaw-awatnan ti pagsukatak. Kastana, mayawatna amin. Uray kanek.
Minatmatak iti nabagas.
"Ammok ti palimedmo, idi pay. Gayyemko ti gayyem ni Linda a taga-Malibay. Siak ti mangkomkomusta ken ni Linda. Agingga a kunana a no la ket diak idadanes ti anakna, yawidmo. Kasano a maltratuek no dimo met indaddadanes ni Boyet?" Wen, saanko a putot ni Boyet. Ngem ammo ti Dios, ay-ayatek ti asawak.
Napaneknekak ti kuna ti kasinsinko, adda met banag a pagsiriban ni baket.
Naarakupko ti asawak. "Pakawanennak," kinunak. Isu lattan ti naisaok.
Immirut ti arakupna.
"Ammo da papa ken mama daytoy?" kinunak idi umibbet.
Nagwingiwing a bulonna ti nangpunas iti luana. Linukatanna ti kabinetmi. Nangiruar iti maysa a papel.
"Kuna ‘diay anakko nga itedkonto kenka no Paskua. Ngem kitaemon. Dimonto koma ibagbaga."
Inukagko ti papel a nakupin a kasla kard. Awan drowingna. Nakadaldalus, malaksid iti: MERRY CHRISTMAS, PAPA!
Inarakupko manen ni baket. Nair-irut itan. "Anakta, kunam, anakta…"
Sa intanamitimko: Pakawanennak, Amang…
Rimmuarak. Naipasabat kaniak ti nakaragragsak a panagpapatang dagiti katugangak ken ti maysa nga ipagko ken ti buridek da baket.
Kasano a naaramidko a pagpanemneman ti kastoy ti kinasayaat ken kinaragsakna a pamilia?
"Napapahibi na si bayaw sa dami natin," kinuna ti kayongko a buridek.
Makasangsangitak kanon iti kaaduda.
"Dai, nahihirak ako kay, Alan." Saan, maasianak ken ni Alan, kinunak met. —O
