NABAYAGEN a makamulagat ni Pilong ngem di pay bimmangon. Nakapamitlo metten a nagikkis ti inana. Ngem adda pay laeng a nakaunnat iti iddana. Saan nga agkutkuti, mirmiraenna ti bayangbayang ti balay a binobedaanna iti narasay a puraw a lupot— pasaray muregreganna a kasla adda buybuyaenna a sine kadagiti nagkukuros a paragpag ti balay.
"Nagalas met a darepdepen," nakunana ket kasla makitkitana pay laeng ti langa ti lalaki a kasla mangsutsutil ti isemna kenkuana.
"Siak ni Patay," kuna ti lalaki. Nagparang daytoy idi mapan koman maturog kalpasan ti panagpanaw da Oming ken Pilis a kinain-inninumanna idi rabii. Hang-over ti Baro a Tawen ti panagrurunggoda.
Saan a nakabutbuteng ti langa ti lalaki nga agkuna nga isu ni Patay. Natayag, piskelan, ken nakabado pay iti natayengteng ti ngisitna nga atiddog ti manggasna, ken dekorbata. Nakakallugong met iti nangisit. Adayo a nalanglanga ngem ni Richard Gomez ket uray pay lalaki, magutigot a dumngeg iti sawen daytoy. "Orasmo koman, Pilong," kinuna ni Patay; kagatna ti sigariliona. "Umayka koma alaenen. Ngem itay rebisarek ti listaak, adda pay met la tallo a dimo naaramid kadagiti banag a naikari nga aramidem. Dagitoyda…" kinuna daytoy ket adda inruarna manipud iti likudna a kasla naingpis a kompiuter a kellaat a naglawag apaman a naungapna, "…umuna, siripem ni Jenina a balasang ni Ka Toring; maikadua, agririkayo ken ni Kantibas; ken daytoy maikatlo, kasla awan aniamanna ngem isu ti ultimum: makapanganka iti maiparit a kanem. Sige, agkitatanto manen." Kalpasanna, pimmanawen ti lalaki. Isu metten a makariing. Ik-ikkisan gayamen ti inana ta nangaton ti init.
Ngem saan a dagus a bimmangon. Sinublianna iti panunotna ti darepdepna. Talaga a nakapatpatak. Kasla pudno. Nakalawlawag a nagsarsaritada iti lalaki. Ngem bigat metten idinto nga agalas nuebe pay laeng idi pumanaw da Oming ken Pilis— nga isasangpet met ti lalaki.
"Bunga ti nairut a turog," kinunana laengen. Kasta ngamin ti kuna dagiti lallakay.
Ket makakatawa latta manen iti darepdepna. Ngamin, kasano a siripenna ni Jenina no resrespatarenna unay ti balasang? Ta ay-ayatenna. Isu ti makagapu no apay a nag-call-off-da ken Benneth a nobiana. Malaksid pay a dinan kayat ti sumurot iti relihion da Benneth. Masapul ti kanayon a pannakiummong iti grupoda. Ken maiparit ti aginum iti nasanger. Makaayat ti inana idi nanobiana ni Benneth ta naisardengna bassit ti aginum. Ngem isu laeng met ti ragragsakna dayta, isardengna ketdin? Isu a saanen a mapmapan makium-ummong. Ngem dida pay met inikkat.
Maikadua, dinanto pulos gamden ti makiriri ken ni Kantibas. Birngasna pay laeng, nakabutbutengen. No asino ti nangpanagan kenkuana iti kasta idinto ta Ben ti pudno a naganna. Iti kinauyong daydiay a mannanakaw, asino ti makaitured a mangkarit? Bassit nga agpayso ngem pumapispis latta no adda kursonadana ta adda pagpampannakkelna idiay ili. Tanod, mabuteng pay, anianto ketdin kenkuana a di met naayat iti apa? Nasingpet ni Pilong, ket no adda man mauyaw kenkuana, isu ti kinasangerna. Isu daytay kunada nga unaenna pay laeng a gatangen ti gin uray nanginngina ngem ti bagas. Pada kano met ni Kantibas ti kinauyong ni Ka Toring idi isu ti baro. Ket no siripen ni Pilong ni Jenina, kasanon ket agabay laeng ti balayda? Di pay kasla nagpakamatay?
Ket ti maikatlo? Ania kadi itayen dagiti maiparit a kanenna? Naapgad. Rasa. Padaw. Letson. Dagita laeng met. Adda ngamin haybladna. Ngem kas met laeng awan kenkuana dayta. Uray agtigtigerger a taba ti imulsitna, di met makarikna iti naidumduma iti bagina. Ken pangalaanna iti igatangna kadagita a taraon a nagngingina? Linoloko no makagatang kadagita. Ngem no apay ketdi a nagdarepdep iti kasta.
Agkurkurriripay a bimmangon. Immulog iti dua-kadsaaran a balayda a kayo ken haloblaks. Linabsanna ti inana a mangpakpakan kadagiti baboyda. Nagtarus iti likudan ti ubong.
"Dayta ti maalam iti kinabartekmo!" impakamakam ti inana. "Kaska la di agdigdigosen. ‘Ton no kua ita, maipadaka kadaydi amam!"
Ania ket ni nanangen, nakunana iti nakemna. Ipalubosna ngarud met a matay iti barbartek met?
Sungbatanna koma ti inana ngem nagulimek laengen. Amangan no kumaro ti suron daytoy ket dinan palubosan a sumurot ken ni Pilis idiay Patad. Agkasangay kano ti anak ti maysa kadagiti Hawayano a kabagian ni Pilis idiay ket agpasalada. Mapaos man a makisala. Manipud nanobiana ti Benneth, saanen a naisurot pay kadagiti gagayyemna. Kasano ket maiparit met ti makisala.
Agkurkuridemdem pay laeng a nangibaba iti siper ti putotna. Impaturayoknan. Intangadna pay. Ngem agurayka. Ania daydiay nakitana a nakatugaw iti kasabaan iti arubayan iti bangir? Ni Jenina, kiskissayanna met ti nagyan ti basisawna?
Nagtilmon iti namaga ta dina metten maisina dagiti matana iti balasang a nakatallikud kenkuana.
Susmariosep! Pakawanennak, Ka Toring, nakunana iti panunotna. Iti pannakatarantana, nagtaray a dina payen nasayaat nga insubli ti inruarna itay. Pumideg koma iti semento a diding ti ubong tapno aglemmeng ngem nasigkalna ti maysa kadagiti nakapasanggir a bayog a dati a pasag ti bubong ti ubong. Naitikleb idinto a nagtaladtad dagiti pasag. Dandani naidugmam iti pagayusan ti rugit ti baboy.
"An’a daytan?" imsiag ni nanangna.
Kellaat met a napataliaw ni Jenina. Agik-ikkis a nagtaray a simrek iti balayda a mangingatngato iti siurpantna. "Manninirip! Manninirip!"
Bumangbangonen idi umasideg ti inana iti ‘yanna. "Anampay, aya?" inulit ti inana ti nagsaludsod.
"Diyo nangngeg, aya?" kinunana. Timimpagna dagiti kimpet iti takiagna a nagangon a takki ti baboy.
"Samman, a! A, ngem anampay a kua…! Mangibabainka!"
"Ammok ngarud nga adda dita ket adda met CR-da?" inrasonna. "Bimmabbabayan a mangituriri lattan iti no innod’toy ditan," indayamudomna.
Agdaydayamudom met ni nanangna a nagturong iti balay da Ka Toring. Pengdanna koma ngem napanunotna a nasaysayaaten a makilinnawag a dagus ti inana amangan no pagpupungtotan ni Ka Toring.
Napanna intugaw ti naguray iti balayda. Ania ngata, agdarum ni Ka Toring iti barangay? Nasayaat laeng no di kabilen ti lakay. Mamin-ano laeng nga ilusit ni Ka Toring? Agtayag iti lima a kadapan ken tallo a pulgada ken di met naingpis unay ti bagina ngem kasla kontrabida a gumagabbo ti lakay.
Pinadasna a binukel ti nakitana itay. Ngem sabali ti limtaw iti mugingna. Ti lalaki iti darepdepna a kasla manutsutil ti isemna! Ania ket a pannakairanrananan.
Duapulo a minuton sa ti napalabas sa nagawid ti inana. Saan a met a makapungtot ti langa daytoy ngem saan met a naragsak.
"Ania, ‘nang?" sigagagar a nagdamag.
"Ket daydiay… makaunget ni Ka Toring. Imbagak a dimo met inranta ti napasamak. Naawatanna ngem ‘diay bisitana ti di makaaw-awat. Kasla madi ti bagbagina. Agar-arem sa ngamin ken ni Jenina."
"Apay kano ngamin a sadiay ti nagkuaan ni Jenina?" inuntonna.
"Inusar ‘diay bisitada ti kasiliada. Iti bartekna, naibayag iti uneg. Saanen a nakauray ni Jenina. No binigbigatdanto met ngamin ti nagin-inum. Padam ita nga arreng! Ket no kabilennaka ‘diay tao, an’a ti maaramidam?"
"Asino ngamin, aya?"
"Ni Kantibas…"
"Kantibas!" naipigsa ni Pilong ti unina. Nagmaga ti katayna. Di kad’ kuna ni Patay a ti panagapada ken ni Kantibas ti maysa kadagiti dina pay naaramid?
"Adda pay laeng pagsiddaawam a di maaramid dayta a tao, aya, ta kasta ti langam?" kinuna ti inana a kasla maburiboran. "Ayna, Barok, tallopulomon, agnakemkan. No an’a pay lat’ nagmadiam ngamin ken ni Benneth. Di simmaysayaatan koma ti biagmo ita."
Ngem kasla awan nangngeg ni Pilong kadagiti sinao ti inana ta kasla adda nangtugkik iti kimmotna. Agpayson sa metten ti tagainepna, aya? "Patienyo nga agparang ni Patay iti tao, ‘nang?" kinunana ketdi.
"Dumngegka kad’ iti sao…"
"Sungbatanyo pay ti saludsodko!"
"Apay, ngamin, aya?"
"Basta."
"Patpatiem. Sarsarita laeng dayta a Patay."
"Ket no nagpakita iti tagtagainepko. Imbagana kaniak dagiti napasamak ita."
"Adu la unay. Dika pay la umad-adayo. Amangan no matumpongannaka ni Kantibas ita ta kapigsa ti bartekna."
"Ket no ngata innak pay laeng agpalamiis idiay Patad, ‘nang?" kinunana. Saan a dakes a liklikanna ni Kantibas. Ta no agapadan ken Kantibas ket pudno ti kinuna ni Patay, di pay ket maymaysa laengen ti dina maaramid? "Uray dua nga aldawko laeng idiay, ‘nang," kinunana idi dina mauray ti sungbat ti inana.
"Nasayaat met, a. Ket asino ti kaduam ngarud?"
"Ni Pilis."
"AGPULOTANKA," kinuna ti kaabayna.
"Sige latta," kinunana ngem napatilmon a nangkita kadagiti nakadaya iti lamisaan a pagsasanguanda nga umin-inum. Nagimasen dagitoy. Ken nakaad-adu. Letson a baboy. Igado. Gisado. Insarabasab a karne ti baboy nga isimsimotda iti dara a nakaim-imas ti kitana ta natutor sa a nabatil. Uray la sumurot nga agtilmon no amilen dagiti mangisubo ti dara a maipilkat iti gigisda.
Adda pay nakadaddadakkel nga udang nga inregaloda kano iti nagkasangay a kabagian ti Pilis. Simmangkadadakkel dagiti rasa. Adu ta adda kano pagtaraknan ti nagregalo.
Kakaasi ni Pilong a mangtepteppel iti bagina a pumidut. Pampanunotenna ti darepdepna itay bigat.
Kas met la addan mangiturturong kadagiti pasamak, nakunana iti panunotna. Ket nupay arig tallo a barangay ti nagbaetan ti Patad ken Tabunay, saan latta a makaidna. Kasla iti ania man a kanito, kellaat nga agpakita ni Kantibas wenno ni Patay.
Ket no mapasamak aminen dagiti imbaga ni Patay, matay kadi metten?
"Kasla dimo kayat dagiti lutoda?" inkidag ti sabali pay a kaab-abayna.
"Samman. Ngem adda ngamin haybladko. Isu a medio hinay-hinay lang," kinunana nga umis-isem.
"Awan sabali a pulotan ditan, kasin?" dinamag met ni Pilis iti maysa a kasinsinna.
"Adda daytay laki a ginatangda, a, ngem awan met tintana ta ngelngel met dagitay nagdalus. Imbellengda amin. Di kad’ nakaluslusiaw nga inadoboda," insungbat ti maysa nga adda iti ridaw.
"Mangipakastoyka man latta," kinuna ni Pilis.
Saan a nagbayag, sa dimteng ti adobo a laki. Inyeg ti maysa a lalaki. Apagidisso daytoy, simrek met laeng iti balay.
"Kasinsinmo pay daydiay?" kinuna ni Pilong ken ni Pilis. Insurotna ti panagkitana iti lalaki a simreken iti uneg ti balay.
"Saan man nga isuda ti pakaringgoram," kinuna met ni Pilis ket inyawat daytoy ti baso kenkuana.
"Kasla ngamin adda parikutna!" binagi met ti maysa. "Ken bay-am man dayta hayblad a kunkunada. Ubingka pay. Adda kad met maatake a kas kenka iti edad."
"Kunam dayta ta no madamdama, addaytan ni Patay a mangala kenkuana," inkatawa ti sabali.
"Mabuteng nga umay ditoy daydiay. No nagadutayo. Pagtutulongantayon, a," impangas ti sabali.
Timmagay. Binagkatna ti malukong a naglaon iti laki. Naimas met ti pannakaluto daytoy. Ken saan met a nalusiaw a kas kunada. Napangisitda met.
Nakapaminsiamen a nangitaog idi adda dua a lallaki a mapasungadanda. Ni Kantibas ti maysa!
"Apay nga adda ditoy dayta?" sinaludsodna ken ni Pilis. Dinarupen ti danag. Sigurado a singiren ni Kantibas.
"Naammuanna siguro nga addaka ditoy. Ket sinurotnaka," kinuna met ni Pilis.
Agtigergeren ti amin a laslasagna. Mariknana a kasla dina kabuteng ni Kantibas ita. Ngem adda kadanagna a dina mailawlawag.
"Dika agdanag," inyarasaas ni Pilis kenkuana. "Lugobantayo no mangriribuk. Maymaysana, nagadutayo."
Ngem saan a naksayan ti nerbiosna. Aglalo ket immabay ni Kantibas kenkuana. Kasta met ti kadua daytoy.
"Saan a dakayo ti kabusorko, kakadua," kinuna a dagus ni Kantibas a nangkammet iti abagana. "Ni Pilong laeng ti kasapulak. Adda atrasona kaniak."
Kellaat, kasla adda nangyarasaas ken ni Pilong: "Danogem ketdin!"
Dina napupuotan, pinapispisannan ni Kantibas. Naiparusisi a dagus daytoy. Ket sakbay a nakabales, nagrarangasanen dagiti kakasinsin ni Pilis.
Dimteng dagiti tanod. Innalada ni Kantibas.
"Ipailimi," kinuna ti maysa a tanod. "Panawen metten nga agnakem daytoy."
Intuloyda ti nagiinum. Ngem mariribukan ni Pilong. Agsasarita dagiti kasangsangona ngem kasla dina mangngeg ida. Idi kuan, immabay kenkuana ti kadua ni Kantibas a dimteng.
"Malpasen, Pilong," inyarasaan daytoy.
Nasdaaw. "Am-ammonak?" kinunana.
"Wen, a. Dinak malasin?"
Miningminganna ti kaab-abayna. Idi kuan, dimmakkel dagiti matana. Nagtilmon iti nagsasaruno. Nakamagmagan ti karabukobna. "Patay? Sika kadi dayta? Saan a pudno daytoy!"
"Kasangsangonakon, dimo pay laeng patien? Kas kunak, malpasen. Umaykan alaen."
"Kasano a napasamak daytoy? Dardarepdepka laeng."
"Nairanta amin dagitoy, Pilong. Inaramidko. Kas kunak kenka, naglabesen ti kaaddam ditoy daga. Siak ti agikaro no dika maisuko a dagus ken ni bossing."
"Ket ti maudi, diak pay a naaramid."
"Immunan, Pilong. Ti kinnanmo a laki, nalaokan iti dara ti baboy."
"Kunakto pay a sika daytay nangyeg ditoy!" Limmusiaw ni Pilong idi adda maamirisna. Ti relihion da Benneth!
"Saan! Ramanak man!" Ket innalana ti malukong a nagyanan ti laki. Kimmutsara. Nakaad-adu. "Awan. Puro a laki daytoy!" Ket kimmutsara manen iti insakmolna. Manen. Ken manen.
Idi kuan, naltotan ni Pilong ket nadaleb iti daga.
"Ket arayatenyon, a!" adda nangipukkaw iti ummong. "Buybuyaenyo met lattan!"
Ngem naladawen. Awanen angesna.
"An’at’ kinuana ngamin?" adda nagkuna kadagiti immarayat iti ‘yan dagiti agiinum.
"Kasla adda ibagbagana itay. Itay kuan, impelpelna metten ‘ta laki a pulotan."
Maysa ti simmango iti lalaki a kinadua ni Kantibas a dimteng. "Sikan sa ti kasarsaritana itay? Dimi man naaw-awatan ti saritaanyo."
"Maawatanyonto ngem saan pay nga ita. Sige, umunaakon ket adda pay rantaek idiay kuerpo ti polisia idiay ili.—O
