NASANGPETANNA dagiti annakna a nakaragragsak nga agaayam iti balkon ti pagkaseraanda a bunggalo. Is-isuda nga agkakabsat. Sinabatda iti ruangan sa maysamaysa nagmano ken nangbisong iti agsumbangir a pingpingna. Ni Kenneth, ti inaunaan a lalaki nga agtawen iti sangapulo ket dua, insarangna ti gemgemna. Insabatna met ti gemgemna. Kasta ti insurona ken ni Kenneth ta bariton. Mariknanan nga addan alumiim daytoy a mangbisong kenkuana. Natuladna dayta iti ninongna a taga-Maui. Imbes nga agmano no kasta nga agkitada no agbakasion, pagtim-ogenda dagiti gemgemda. Kasta kano ti panagkikinnablaawda idiay ‘yanda.
Innala dagiti dua a babbai a nagtengnga, da Joanne ken Jenny, dagiti iggemna ket isudan ti nangiserrek. Nagbitin met ni Lyndon, a buridek ken agtawen iti lima, iti tenggedna.
Ugalidan dayta kada masangpetanna dagiti putotna. Saan a dagus a sumrek iti balay. Agiinniliwda. Kasano ket pasaray tallo nga aldaw sa sumangpet manipud iti trabahona a kas security guard ti maysa a paktoria idiay Cainta. Agyanda pay iti balkon. Masapul nga agdengngeg nga umuna kadagiti estoriada. Kadagiti inar-aramidda iti eskuela ken no ania pay dita.
Impatugawna ni Lyndon iti barandilias ti balkon. Immabay. Simmango met ni Kenneth kadakuada.
Agkaiwara dagiti nagkartiban iti pagiwarnak iti datar ken iti makupin a lamisaan a nagsasanguanda itay.
"An’a ti ar-aramidenyo?" dinamagna idi makasublin dagiti dua a babbai.
"Star," inkatawa ni Kenneth.
Namingminganna dagiti kinartibda a sinanbituen manipud kadagiti pagiwarnak nga isangsangpetna ken dagiti nausardan nga scratch a bond paper. Nagduduma ti kadadakkelda. Adda kakasla dangan ti kaakaba ti padeppana, adda met kasla piso ti kadakkel. Adda pay nagbubukel a kasla bola a babassit.
"Ket an-annuenyo dagita?" kinunana a makais-isem.
"Ibitintayo iti krismas tri," ni Joanne ti simmungbat.
"‘Tay, nagpintas ti krismas tri da Pepeng," inyayug ni Lyndon. Tinangad ni Lydon sa medio ginuyodna ti imana nga ig-iggamanna tapno ngata isu ti kitaena. Anak ti karrubada iti subdibision a ‘yanda ti ibagbagana. "Adu pay ti babassit a nasileng a bolana. Ken adu nga star. Nagdadakkel!" Dimsaag iti paladpad sa immuestrana babaen dagiti imana ti kadadakkel dagiti kunana a sinanbituen.
"’Yan ti ginatangyo a krismas tri, ‘tay?" kinuna met ni Jenny. Nasiputanna ti yaasideg ni baketna, nagsanggir iti hamba ti ridaw.
"Asino ti agkuna a gumatangak iti krismas tri?" kinunana ngem ammona lattan a ni baketna ta kanayon nga ilasbong daytoy kadagiti annakda. Mayat ti isemna.
"Si nanay!" kinuna met ni Lyndon a nangiwagis pay iti ‘yan ti inada.
Kasano man a malusotana daytoy itan? Adda met ket kautenda ta adda pay nabati a sangapulo ribu a pisos iti bonusna. Ngem dina kayat a kutien ta no maibus, pangalaanda pay iti gastuenda iti panawen ti rigat? Numona ket maksayanto man inton Paskuan. Sa kakirang ti kuarta iti bulan ti Enero.
Agag-agas ngamin ni Kenneth isu a sangkakunana ken ni baketna nga agin-inutda. Sakit iti puso ti sakit ti barona. Dayta ti gapuna a dina unay babaonen.
Tiniliwna ni Lyndon, sa kinilikilina. Naggargarikgik ‘toy inaudian. "Agang-angawkan sa, e!" kinunana.
"Haan, a," kinunana ti ubing nga agal-al-al. "Ni nanay ti suitik."
Nagsubli ken ni baket ti inaramid daytoy!
"Saan, ammo kadi met ni nanangyo ti agsuitik," kinunana. Narigaten no idakdakkelda dayta a pammati. "Bay-anyo, addanto met krismas tritayo," inyar-artiokna. Uray awanto met laeng, a.
"Yehey!" kinuna ni Lyndon, ket naglagtolagton. Binolabolana pay ti sinelasna. Dinanggayan met dagiti kakabsatna.
Maragsakan a nakabuya iti idiarda, ngem napasennaay. Makurkuranganda ngem naragsak dagiti annakda. No ibaga nga awan, saandan a sapulen.
"Ala, itarimaanyo dagita warayon ta mangrabiitayton," kinunana.
Nagiinnuna dagiti ubbing a nangpidut kadagiti warada. Nagtinnulongan dagiti dua nga inauna nga insuksok iti daan nga enbelop dagiti kinartibda a sinanbituen.
Agsagsagaden ni Jenny idi makitana dagiti kur-ikur-it, nagkukuros a nadumaduma a kolor a linia, iti diding a sementado a namagsina iti balkon ken ti kadaklan. Iti moldora ti kakaisuna a tawa, naiparabaw dagiti tukkotukkol a kolor.
Napasanaltek. Kapimpintana daytoy itay napan a bulan ta napno iti ugis-ugis. Naimbag ta mangrugin a matuklap ti dati a pinta daytoy ket idi imbagana iti akimbalay, imbagana a papintaanna lattan ta ikissaynanto lattan iti upa ti magastona. Isu a kasla baro ita ti balay. Ngem di pay nakita ti akimbalay. Kinapudnona, iti sangapulo a tawendan nga agup-upa, namnamitlon sa pay nga immay simmarungkar. Agsarakda lattan no kua iti ruar no agbayad iti upa. Kada tallo-uppat a bulan nga agsingir.
"Ayapo, rinugitanyo man ‘ta didingen," kinunana nga awan masnop a tuduenna kadagiti ubbing.
"Ni Lyndon, ‘tay," kinuna ni Kenneth. Pinidut daytoy ti sinuktona a sapatos ket inserrekna.
Napasennaay a nangkita manen iti diding. Agunget la koma ngem ania pay ti serserbina?
"Aggaokan no nakalutokan," kinunana ketdi ken ni baketna. Kimmaro ti bisinna iti pannakariknana iti suron.
Nalawag pay ti aglawlaw ngem kapilitan a naggao ni baketna. Dina kayat a saanda nga agsasango a mangan no addada amin. Numero uno a di kayat daydi dakkelna a lalaki dayta ket naimula iti panunotna.
Yay-ayaben ni baketna ti pannangan idi madlawna ti agkutikuti iti balay iti bangir ti kalsada a kasinnango ti pagyananda. Ni Manong Roy, Ilokano met laeng a kas kenkuana. Agikabkabit iti Christmas light iti sango ti balayna.
"Narabiyanka met, manong?" kinunana.
"Kunam ngarud ket nakalagipak iti pannakakitak iti obra dagiti annakmo," inkatawa daytoy. Insardeng biit daytoy ti panagibitinna, sa met laeng intuloyna.
Naguni manen ni baketna.
"Mangantay pay, manong," impakadana. "Agay-ayab ni baket."
"Ala, nasayaat a panagsaadna," insungbat ni Manong Roy, "yur-urayko met dagiti aginak."
Simreken iti kosina.
Nakasangon dagiti ubbing. Nailabayan payen ni baketna ida. Lalo a sinaraaw iti pannakakitana iti naidasar a ginalip a tarong a nasagpawan iti aramang. Sabali pay ti torta a tarong met laeng. Nagimasen. Timbog ti katayna.
Immabay iti buridek. Nagtengngaanda ken baketna. Aglimanan ngem naayam pay la a mangan ket iraprapinda a subuan.
"Nagbuggokay met laeng?" impalagipna.
"Wen, a, ‘tay," ni Jenny ti simmungbat.
"Attack!" kinunana ket madamdama pay, mayaten ti panagisubo dagiti ubbing. Nakalablabo ti ketsap nga imbukbok ni Kenneth iti sidana a torta. Impinigna ti ginalip nga inlabay ti inana. Makanna ngem masapul nga adda kabulonna a danum. Pagsayaatan dagiti addina ta awan atrasanda, malaksid iti buridek nga adda kuskusimna.
Namnamimpat sa pay a nangisubo idi kalbiten ni Lyndon. Ubing a talaga. Kasla awan manen kenkuana ti pannakaduktalna iti inaramidna iti diding. "Kaano a gumatangka iti krismas tri, ‘tay?" kinunana.
"Manganka ketdin," kinunana. "No aglabayka pay, gumatangakto no bigat iti krismas tri."
Ne, ket nalpas met laengen dagiti kakabsatna ken agay-ayamda manen iti balkon, ngem mangmangan pay laeng ta nakapamindua ketdin a naglabay. Impakitana pay ti pingganna apaman a nalpas. "’Tay, awan ti natda, o."
Pudno nga uray murkat, awan. Nairuamdan iti kasta ta dillawenna no adda. Kasta ‘di amana. No mabalin, awan masayang.
"Ipakitam la a nakurapayka unay," kinuna ni baketna iti naminsan ta uray iti pagdadayaan, dina kayat a di maibus ti nailabay. Sayang.
Ngem husto ni baketna. Inkakaubinganna ti kinakurapayda. Pasaray pay maminduada laeng a mangan iti inaldaw idi. Saan met ketdi a kas idi itan ti kasasaadda. Ngem dina naikkat dayta nga ugalina. Dayta ti pangibagbagaan ni baketna a naimut.
Nakigtot idi kellaat nga agtatagari dagiti ubbing iti ruar. Tinakderanna ti labayna.
Dandani naltotan iti nakitana. Mayat ti lagtolagto ni Lyndon a mangbuybuya— idinto nga itudtudo dagiti in-inauna— dagiti Christmas light da Manong Roy a kasla aglulumba a mangun-unor iti sanipa ti balay sa met la agkikinnamatanda nga agsubli iti naggapuanda a sinanbituen.
Naalsem ti libbi ni baketna idi kitaenna. Adda iti abayna. Simmaruno kenkuana itay.
Immunan a nagsubli iti panganan ni baketna. Nagsubli met ngem awanen ganasna a mangan.
"Tinto la ngamin maar-aramidmo," kinunana ken ni baketna a ti kuna daytoy a pananggatangna iti krismas tri ti kayatna a sawen.
"Igatangam idan, a," insungbat ni baketna.
"Ammom met, baket, nga agin-inutta. Di ammo ti masanguanan."
"’Ta la maminsan, dimo la mapagustuan idan?"
"Apay, no awan, ipatayda, aya?" kinunana.
"Saan, a, ngem ‘ta ngarud ragsakda met."
"Naragsakkami met idi ubbingkami uray awan dagita. Ultimo palpalitog, awan."
"Dayta ti rigatna kenka ket. Ti kayatmo, sagrapen dagiti annakmo ti nagpadasam."
Timmakder ni baketna. Binitbit daytoy ti pingganna nga impan iti lababo. Kalkalungkongan ketdin daytoy! No saan a dakes kadakuada a Bikolana dayta, dakes kenkuana!
Simleng ti panagkitana. Ngem kasla adda nangapput iti ngiwatna ta nakitana ni Kenneth a nakatakder gayamen iti ridaw a kumitkita kadakuada. Rimmuar a dagus ti ubing iti pannakakita daytoy kenkuana.
Umas-asuk pay laeng ti agongna iti rurod idi sumrek ni Lyndon. Di ngamin naruam a masungsungbatan. Ken ita la nga agsao ni baketna iti pabaribar a kasta kenkuana—iti las-ud ti sangapulo ket uppat a tawen a panagdendennada— sa inraman pay daytoy ti napalabasna. Ket ania koma ita no mapadasanda met? Dikami met natay, nakunana iti panunotna. Ken tapno masursuroda met, a, ti agbiag. Kas kadakam’ nga agkakabsat.
"’Tay, dakes ti agap-apa iti panganan!" kinuna ni Lyndon nga addan iti sangona.
"Umadayoka ditoy. Sikanto pay ket ti galpitek," inridisna.
Nagtaray ti ubing a simrek iti kuartoda nga agkakabsat.
Nakadagdagsen ti barukongna a rimmuar iti balay. Tinurongna ti spiral nga agdan nga agturong iti rooftop nga inaramidnan a garden. Kayatna ti agpaangin.
Ania metten. Itay laeng, nakaragragsakda. Ita ketdin…
Kapungtotna man ti bagina. Apay a di maawatan ni baketna? Dandani la dida mangan idi. Ket dayta ti lislisianna. Sa ket agpagatangda iti awan kaes-eskanna. Makanda ngarud ti krismas tri? Gapu ta dina napadpadasan idi ket kayatda a mapadasan, paruarenna lattan uray awan? Saan a mabalin, a. Napia koma no baknangkami, nakunana iti panunotna.
Nagsammaked iti pagatngatuen ti puseg a paladpad ti rooftop. Nagraniag man ti aglawlaw. Kasla inarak ti kulalanti dagiti balbalay ti sibubukel a subdibision a ‘yanda. Adda naburnok, adda met managsaggaysa. Uray ti balay ni Kuya Mel a mammartek ket adda. Nabayag siguro dagitan ta Paskuan no bigat.
Ket dagiti ngata awan silawna? Siguro, balay dagiti eskuater a Muslim? Wenno dagitin sa met na-foreclose a balbalay?
Makaurnong la koma met ti igatangna iti balay iti daytoy a subdibision. No apay nga adu ti immatras a gimmatang idinto a napintas met ti lugar iti panagkunana. Mabalin a ti kinaadayo ti San Jose del Monte, Bulacan a ‘yan ti subdibision iti Manila.
Ngem naulimek ditoy. Kasla idiay probinsiada a nangpanawanda iti rigat— rigat a dinanon ken mangmulmulmol met laeng ita kadakuada ditoy. Agpatpatingga laeng iti ar-arapaap a makagatangto koma met kadagiti bakante a dadaelen a balay ta nalaklaka. Ngem saan ketdi nga isu ti nasnasken kenkuana ita no di ket ti pannakaagas ti barona. Isu nga ikarkarigatanna ti agsalimetmet. Ngem ni baketna…
Limmag-an met laeng bassit ti barukongna kalpasan ngata ti nasurok a maysa nga oras a panagpapaanginna. Dalan ti angin iti ngato ti balay ta adda Indian mango a medio nangsalumpayak iti balay. Ken ar-araken ti kulalanti iti rabii.
Inadaywanna bassit ti mangga iti dayta a nalagipna. Binuyana ti pakabuklanna. Napaisem.
Immulog. Nakasaganan dagiti pagsukatanna. Nakayaplag metten ni baketna iti salas. No sumangpet, agkakaiddada iti salas ta agay-ayamda pay laeng nga agaama sakbay a maturogda. Yaplagda ti kutsonda ket isu ti pagpaklebanda nga agaayam iti chess wenno snake and ladders. Aramidda daytoy ta iti kabigatanna, didanto manen mariingan. Ngem ita, nakaturogen dagiti ubbing.
Napasennaay manen ta nariknana a kasla adda nangkikir iti barukongna iti pannakakitana kadagiti annakna nga agkakaatag. Naimbag ketdi ta agkakatunosanda.
Nagdigos. Sa immabay ken ni baketna. Inarakus ni baketna ti takiag daytoy iti barukongna. Inunnatna met ti imana ket nagpungananna. Kastada. Kasta ti tulagda. Dina kayat a pagbayagen ti apada.
"Addanton krismas tritayo," kinunana.
Immirut ti rakus ni baketna.
UN-UNORENNA pay laeng ti agsang-at a kalsada nga agturong iti balayda ngem mangmangngegnan ti ringgor dagiti putotna. Kasla makitkitanan ti ragsakda, nangruna ni Lyndon, a makakita iti pasarabona. Gimmatang iti cake. Balor nasurok a sangagasut.
Isun ti nangigatanganna iti dinawatna ken ni baketna nga igatangna koma iti plastik a krismas tri ngem nangina met gayam. Isu a cake lattan. Makanda la ngaruden, nakainut pay.
Ngem nagbiddut iti panangipapan. Imbes a sanguen a dagus dagiti putotna ti inyawidna, ti ketdi ob-obraenda ti impakitada kenkuana. Binistianda ti balkon kadagiti nakatikartib a pappapel. Kasla naubon a parparaypay a naibartay manipud iti ngatuen ti hamba ti ridaw agingga iti suli. Adda pay dua a saan unay a dakkel a parol a naibitin iti agsumbangir nga abaga ti hamba. Papel met laeng dagitoy a nakupinkupin ken malasin a napadalanan iti water color. Ammona lattan a ni Joanne ti akin-aramid ta nag-Best in Art itay napalabas nga school year.
"Oy, nagpintasen!" kinunana ngem napatilmon iti namaga ta kasla kunkuna dagiti mata ni baketna: ‘Isudan ti nangaramid, a, ta dimo met aramiden.’
"’Sin ti nakasursuruanyo?" kinunana.
"Idiay school, tatay," kinuna ni Jenny. "Ni manang ti nagaramid iti parol."
"Naglaingen," kinunana manen.
"Adda ibagak, ‘tay," kinuna met ni Lyndon. Nagbitin kenkuana ket nagkummog. "Christmas light la ti kurangnan," nakapsut ti timek ti buridek ngem kasla napak-olan.
"Ala, wen," kinunana. "Inkay ngarud kanen daytoyen," indagdagna.
Ngem naalan ni baketna ti cake. "Kanenyonto no malpaskay a mangan," kinuna daytoy ket simreken.
Sinurotna.
"An’a ti imbaga ‘diay anakmo?" sinaludsod ni baketna.
"Ket ‘tay insurom, a," insungbatna.
"Adda, aya, imbagbagak?" imbales ni baketna.
Rimmuar apaman a nakasukat. Tulonganna koma dagiti ubbing ngem dida met kayat.
Arig di pay napagustuan ti patongna idi adda agringgor iti bangir a balay. Agsinsinnungbat da Manong Roy ken ti asawa daytoy. Saan met a nagbayag, rimmuar ti tin-edier a baro ni Manong Roy. Kinamat ti pukkaw ni Manong Roy.
"Sa ‘yo na ang pera mo! At magpatayan kayo kung gusto n’yo!" imbales ti barito.
"Nagalas nga ubing daytoyen," nakunana iti nakemna. "Padalek ngata no anakko."
Isu pay laeng ti pannakadlawna a nakanganga dagiti putotna a mangkitkita kenkuana.
"Apay, tatay?" kinuna ni Joanne.
"Baknangda ngamin…" kinunana. Ammona a saan nga isu ti umno nga ibagana. Ngem dina met ammon nga aturen.
"An’a, ‘tay?" ingguyod ni Lyndon iti imana.
"Awan. Diyo dengdenggen ida. Ala, ituloyyo dayta obrayon," kinunana, "ta kitaek man no asino ti kalaingan. Adda premiona a lima a pisos ti kapintasan iti aramiden."
Nagtupida manen iti pagiwarnak. Iti panagkitana, sinanbituen a babassit ti aramidenda. Pasalsali laeng ni Lyndon. Madamdama, adda nadlawna iti diding. Wen nga agpayso, ania?
"Di met nalaingka nga agdrowing, Joanne?" kinunana.
"Wen, a, tatay!" kinunana.
Pinaalana ken ni Lyndon dagiti kolorna a tukkotukkol. Nagtaray met a dagus daytoy. Ngem dinan sa masarakan ket sapsapulennan iti inana.
Madamdama pay, rimmuaren ni Lyndon nga iggemna dagiti kolor.
"An-anuenyo, aya, ti kolor?" kinuna ni baketna a nangsurot ken ni Lyndon.
Nangala ketdi iti kolor. Nalabaga. Inkur-itna iti diding. Napatak ta agandap nga umamarilio a berde ti pinta ti diding. Nangrugi a nagdrowing iti krismas tri. Dakkel a krismas tri. Timmulong ni Joanne.
Pinairuarna dagidi inaramidda a sinanbituen. Impigketda iti indrowingda a krismas tri.
"Nagpintasen!" kinuna ni Lyndon nga aglagtolagto idi malpas.
"Yehey! Addan krismas tritayo!" kinuna met Jenny. Aglagtolagto metten.
"Hay, limmaklakayan, rugrugitanna ti diding," kinuna met ni baketna ngem umis-isem. Nalakanto met la ketdi nga ikkaten dagiti papel.
Anian a ragsak dagiti annakna. Makapalag-an iti rikna.
Linagipna no mano pay ti nabati a kuartana.
Nagpakada ken ni baketna. Uray ta apagalas siete iti rabii. Napan idiay sentro. Gimmatang iti dua nayon a sag-P89.95 a Christmas light. Gapu ken ni Lyndon, nakunana iti panunotna.
Ad-addan ti ragsak dagiti ubbing idi makitada dagiti Christmas light. Malaksid ken ni Kenneth a di maun-uni. Inawidna nga inyuneg ti barona. Tinaliaw ida ni baketna nga agsagsagana nga aggao.
"Apay?" kinunana iti barona.
"K-kua…" agbaningrot metten. "Baka agapakayo manen ken nanay."
Naapungolna ti barona. Di pulos makauni. Ngem immalisto ti panagangesna. "S-saankam met nga agap-apa ket," kinunana. Panagkunana, nagbanarbar ti timekna.
"Na-nakitakay’ idi…" nagbaningrot manen.
Dinan ammo ti isaona. Nadlawna ketdi ti yaasideg ni baketna. Pinisel daytoy ti abagana. "Saankami met a nagapa ket," kinuna daytoy.
Bimmataway ti saibbek ni Kenneth.
"Ala, husto daytan," kinuna manen ni baketna. "Agawaam ketdi ti dumakkel."
Nagsardeng ti ubing. Ngem nakadlaw sa dagiti kakabsatna ket simrekda.
"Apay, kuya? Inungtandaka?" immunan ni Lyndon a nagkuna.
"H-haan."
"Apay ngarud?" kinuna latta ni Lyndon.
"Hay, apo, ta naglaingen nga agsaludsod," kinunana. "Ala, intayon ikabit dagiti silaw."
Impaunorda dagiti silaw iti imbartayda a parparaypay a papel. Nangipigketda met iti diding a nadrowingan iti krismas tri ken napigketan iti papel a sinanbituen ken sinanbola a babassit. Pinaglikawlikawda a kas met laeng iti pudno a krismas tri. Naalas ti pannakadrowing ti krismas tri ngem napintas a kitaen gapu iti panaggilap dagiti silaw a babassit.
"O, sangasabalian!" kinunana kadagiti putotna. "Uray kitaenyo, tuladendanto daytoy!"
Anian a ragsak dagiti annakna. Kasla dida mauma a mangbuybuya iti inaramidda. Kasta met ni baketna a kasla met di mapugsat ti isemna a mangbuybuya kadagiti ubbing.
Ni Lyndon ti immuna a nauma. Immasideg kadakuada.
"’Tay," kinunana, "nagapa da lolo dita bangir?" Lolo ti awag ti ubing ken ni Manong Roy no mapan dumawat idi iti bunga ti makopada a pinukandan.
Piniselna ti agong ti buridekna. "Saoritritka…!" kinunana. Nagkulaidag ti ubing.
Napaisem ni baketna. "Immala kano kenka, kuna idi ni nanang."
Nalagipna la ket ngarud daydi tatangda. Napadasanna ngata daytoy ragsak a marikriknak ita? nakunana iti nakemna.
Pinagsardeng ni baketna dagiti ubbingda ta mangandan.
"Paskuan no bigat," kinuna ni baketna idi sanguendan ti inabraw a tabungaw a linuto daytoy, "aglutotayto iti fried chicken."
"Ken hotdog, ‘tay!" inyikkis ni Lyndon.
"Wen," kinunana. Maibus la ketdi ti urnongna.
Nagdir-i dagiti ubbing. Naglibbi ni baketna. Ngem makais-isem.
Iti ridaw, iti panagkitana, kasla ad-adda pay a rimmimat dagiti saglalaka a Christmas light.—O
